10024_87404.Rmd

---
title: "Курӧг пӧжӧм да пиянсӧ дӧзьӧритӧм"
output:
  html_document:
    css: "style.css"
    toc: true
    toc_float: true
---
## БУРМӦДАМ АССЬЫНЫМ КУРӦГ-ПӦТКА ВИДЗӦМ

Ӧнӧдз курӧг-пӧтка видзӧм миян странаын мунӧ медся бӧрын да этша докода видз-му овмӧсын. Нинӧм тан абу дивӧыс.

Посни, гӧль да шӧркоддьӧм овмӧсъяс, курӧг-пӧтка паськӧдан могсӧ омӧля лыддьывлісны коланаӧн, лыддьывлісны ковтӧм уджӧн. Омӧля дӧзьӧритӧмысь да сёян судзсьытӧмысь курӧгъяс гежӧда пӧжсявлісны да ёна кулавліны.

Гортса пӧтка — сійӧ медбур отсӧг яй судзсьытӧм бырӧдӧмын. Бӧръя вояснас миянлысь гортса пӧтканымӧс ёна чинтіс кулацкӧй вредительство.

Узбекистанын местнӧй попъяс тшӧкталӧны вӧлӧм начкавны мӧс и курӧг, коді сьӧд гӧна, кодӧс пӧ ыстіс ен колхозникъяслы наказанньӧ пыдди асланыс грех вӧсна.

Пӧтка миянлы сетӧ пӧтӧса чӧскыд яй, кольк, гос да гӧн.

Бура удж пуктӧмӧн, пӧтка видзны абу сьӧкыд дай абу дона.

Гортса пӧтка видзны торъя нин выгӧднӧ совхозъясын да колхозъясын, лыддьысьӧ кыдз содтӧда юкӧдӧн. Сэні пырджык нин эм сёян колясыд, кодӧн позьӧ вердны курӧг-пӧткаӧс. Но ми сідзжӧ котырталам курӧг-пӧтка видзан совхозъяс да колхозъяс.

Птицеводческӧй трестлы колӧ 1933 воӧ аслас совхозъясын кыпӧдны курӧг-пӧтка видзӧмсӧ 20 миллион пӧткаӧдз.

Вит вося план помалігкежлӧ совхозъясын да колхозъясын мед вӧлі нин гортса видзан пӧтка 600 миллион душӧдз.

Медым тыртны тайӧ плансӧ, колӧ кыдз мый верман паськӧдны гырысь ӧтувъя курӧг-пӧтка видзан овмӧсъяс.

Гырысь колхозъясын нуӧдсьӧ бура вердӧм да бӧрйысьӧ бура кольк вайысьясӧс.

Ӧтувъя овмӧсын медся колана торйыс сійӧ, мый позьӧ курӧгпиян пӧжны инкубатор машина отсӧгӧн.

Инкубатор гортса пӧтка видзӧмын нуӧдӧ сэтшӧм жӧ удж, кыдзи и трактор му вылын.

Курӧгӧн пӧжӧмӧн петӧ 10, а уна пырысь нин 15 курӧгпи.

Инкубаторӧн «курӧг пӧжан машинаӧн» ӧтик 3–4 тӧлысьӧн петӧ 60 сюрс курӧгпи.

Тайӧ нин лоӧ бур, ыджыд курӧг фабрика.

Кымын ыджыд инкубатор (курӧг пӧжан машинаыс), сымын сійӧ бур овмӧслы.

Та могысь ӧні птицетрест стрӧиталӧ гырысь инкубаторъяс.

Бӧръя вояснас, ӧтувъя социалистическӧй гортса пӧтка видзӧмын инкубатор босьтіс ыджыд места.

1930 воӧ колхозъясын заводитіс уджавны 136 инкубатор, кытысь петӧ миллион да джынйысь унджык курӧгпи.

Таысь кындзи колхозъяслы сетавсьӧ ӧтик лунъя курӧгпиян, кодъяс петісны инкубаторысь матыса гырысь совхозъясын.

Колхозъясын бура курӧг видзӧм, отсалас миянлы бурмӧдны челядьлысь сёйӧм.

Миян пӧтка дона сулалӧ заграничаын. Лишнӧй пӧткасӧ да налысь прӧдуктасӧ ми вермам вузавны заграничаӧ. Ловйӧн, яйӧн, пӧтка вузалӧмысь, а сідзи жӧ гӧн да кольк вылӧ ми вермам босьтны машинаяс да сэтшӧм тӧвар, коді миян оз на тырмы. Миян пӧтка вӧдитӧмлы колӧ лоны промышленнӧй значенньӧӧн.

Ӧткымын колхозъясын эм нин гырысь вермӧмъяс пӧтка вӧдитан ыджыд овмӧс котыртӧмын.

1930 воӧ Артюхина нима коммуна быдтіс 38 сюрс курӧг, та пиысь пыр видзӧм вылӧ колис 10 сюрс душ.

Гырысь промышленнӧй пӧтка видзан овмӧсъяс котыртчӧны сэтшӧм районъясын, кӧні паськалӧма курӧг-пӧтка видзӧм.

Быд колхоз вермас лӧсьӧдны аслыс ӧтувъя пӧтка видзӧм, кыдз отсасян юкӧд. Колӧ торъя удж пуктыны и колхозникъяслысь ас ордса курӧгъяссӧ бурмӧдӧм вылӧ. Колӧ лӧсьӧдны колькъялӧмсӧ гижалӧм, бурджык рӧдаӧс кольӧдны рӧд вылӧ, колькъяссӧ пӧжны пуктігӧн колӧ бура видлавны, лӧсьӧдны пӧткаяслы пемӧс сёянъяс, ставсӧ тайӧ колӧ лӧсьӧдны колхозлӧн аслас шленъясыслы, коді видзӧ гортас курӧг-пӧтка.

Воысь воӧ курӧг-пӧтка пӧжан (инкубатор) лыд миян содӧ. Но сійӧ абу на тырмымӧн, медым дзикӧдз вежны пӧтка улын кольк пӧжӧм.

Та понда ковмас на курӧг улын пӧжны. Став пӧжсьысьсӧ колӧ пуксьӧдны кольк вылӧ. Колӧ лӧсьӧдны ставсӧ, медым локтан воясӧ кыдз мый позьӧ унджык босьтны бур да ён курӧгпиян.

Тайӧ нигаас висьтавсьӧ медся коланаторъяс йывсьыс, кыдз петӧны курӧгпиян инкубаторын да курӧг улын пӧжӧмӧн.

## КУТШӦМ КУРӦГЛЫСЬ БОСЬТНЫ КОЛЬК РӦД ВЫЛӦ

Медым эськӧ пӧжигӧн петіс курӧгпи, кольксӧ пӧжӧм вылӧ колӧ босьтны оз том курӧглысь, а кык арӧса курӧглысь. Кык арӧса курӧглӧн пияныс лоӧны гырысьӧсь да ёнӧсьджык том курӧгъяслӧн дорысь.

Рӧд вылӧ колӧ бӧрйыны медся бур курӧгъяссӧ, а лёкъяссӧ бракуйтавны.

Омӧля колькъялысь некор оз сет бур рӧд. Та могысь зэв колана кужны бӧрйыны бура колькъялысьӧс да налысь торйӧдны кольксӧ рӧд вылӧ.

Зэв бура позяс тӧдны бура колькъялан курӧгӧс вайӧм кольк сертиыс, уна-ӧ вайӧ вонас да уна-ӧ тӧвнас.

Сэтшӧм колхозъясын, кӧні эмӧсь видлалана позъяс да нуӧдсьӧ гижалӧмъяс, бура колькъялысь курӧгъясӧс тӧдны зэв кокни.

Во чӧжнас кӧ колькъялӧмсьыс учётыс эз нуӧдсьы, позьӧ бӧрйыны куш тӧвся кольк сертиыс. Тӧвся кольк лыддьысьӧ октябр 15-ӧд лунсянь — январ 15-ӧд лунӧдз да ноябр 1-я лунсянь февраль 1-я лунӧдз. Курӧг кӧ тайӧ каднас колькъялӧ, та серти позьӧ тӧдны, мый тайӧ бура колькъялысь.

Бура колькъялысь курӧг тӧвбыдӧн вайӧ 40 кольк.

Шӧркодя колькъялысь вайӧ неуна этшаджык. Тӧлын ньӧти колькъявтӧм курӧг лыддьысьӧ омӧля колькъялысьӧн. Татшӧм курӧгъяслысь рӧд вылӧ кольк кольны оз ков. Тӧвся колькъялӧм серти колькъялысь курӧг позьӧ бӧрйыны сӧмын сэтшӧм колхозъясын, кӧні курӧг видзсьӧ бур курӧг видзанінъясын да бура вердсьӧ.

Лёка видзӧмӧн да найӧс омӧля дӧзьӧритӧмӧн дугдӧ колькъялӧмсьыс весиг бур курӧгыс.

Сэтшӧм кадъясӧ, кор он тӧд быд курӧглысь мыйта вайӧ кольксӧ, позьӧ торйӧдны бурджыка колькъялысьлысь улӧ индӧм приметаяс серти.

Бура колькъялысь курӧглӧн бокса лыясыс бӧрладортіыс вӧсньыдикӧсь, небыдӧсь, лайкъялана (личкыштан да).

Омӧля колькъялысьлӧн сійӧ лыясыс кызӧсь, чорыдӧсь да оз лайкъявны.

Тайӧ лы костъясыс бура и лёка колькъялысьлӧн абу ӧткодьӧсь.

Медым мерайтны лы костъяссӧ, курӧгсӧ колӧ босьтны шуйга киӧ мышладортіыс да чорыда кутны сійӧс кокӧдыс, а юрсӧ да бордсӧ сійӧ жӧ киад гырддзанад дзебны. Мерайтӧмыс нуӧдсьӧ веськыд киӧн. Та вылӧ колькъялан лы костас пуктысьӧ чуньяс. Бура колькъялан курӧглы тайӧ лы костъясас пуктысьӧ кык либӧ куим чунь, а омӧля колькъялысьлы ӧтик чунь.

Бура колькъялысь курӧглӧн кынӧмыс ыджыд. Пуктан кӧ рушку вомӧныс курӧглы китӧ, юрсяньыс морӧс лытіыс да колькъялан лы костъясас бура колькъялан курӧглы бердӧ став ки пыдӧсыд.

Омӧля колькъялысь лы бердӧ сӧмын кык либӧ куим чунь.

Бура колькъялысь курӧг позьӧ бӧрйыны пӧжсигӧн тулысын.

Апрель толысьӧ кӧ курӧгъяс бӧрся видзӧдан лун вит, позьӧ зэв бура тӧдны медся бур колькъялысь курӧгӧс.

Став курӧгсӧ, позйысь лэдзигӧн, колӧ бура видлавны, коді на пиысь колькъя.

Колькъя курӧгӧс колӧ гижны ним либӧ примета сертиыс, позьӧ тӧдны найӧс, коканыс кӧ налы кӧрталан кутшӧмкӧ пас (ситеч лӧскут, тесьма да с. в.).

Регыдъя кадӧ позьӧ гӧгӧрвоны, мый ӧткымын курӧгъяс колькъялӧны кык лун мысти коймӧд луннас, мукӧдъяс лункосмын, а коймӧдъяс нин колькъялӧны дорвыв 3 лун да ещӧ унджык.

Тулысын кӧ курӧг вайӧ дорвыв 4, 5 да 6 кольк, сійӧ бур колькъя курӧг.

Тайӧ жӧ каднас кӧ курӧг вайӧ сӧмын ӧтик либӧ кык кольк, да дугдавлӧм сорӧн, татшӧм курӧгыд дерт омӧлик.

Рӧд вылӧ татшӧм курӧгыдлысь кольктӧ кольны дерт оз шогмы.

Бур колькъя курӧгъяс пырджык долыдӧсь, ёнджыка ветлӧдлысьӧсь, паськыд да небыд задъяса.

Тулыснас асмогасяніныс налӧн паськыдӧсь, быттьӧ небыдика небзьыштӧма да джынвыйӧ восьса.

Омӧля колькъялысь курӧгъяс жугыльӧсь, ветлӧдлытӧмӧсь, пукалӧны йӧжгыльтчӧмӧн. Тушаыс налӧн вийӧр, бӧрладорыс чорыд да петаніныс векни, чукыртчӧма да кос.

Бура колькъялысь курӧгӧн лыддьысьӧ сійӧ, коді колькъялӧ сёр арӧдз, да сёрӧн бырӧ сорсыс.

Таысь кындзи, кутшӧм курӧглысь кольӧны кольксӧ рӧд вылӧ, сійӧ курӧгыс медым сёйӧ бура. Колӧ бӧрйыны сэтшӧм курӧгӧс, коді асылын водз петӧ да рытын сёр пырӧ. Омӧль курӧг сёйӧм вӧсна озджык вӧтлысь, а пырджык пукалӧ сёр вылын.

Кор нин бӧръян медся бур колькъялысьсӧ, колӧ и тӧждысьны сы йылысь, медым налӧн колькйыс шогмис пӧжӧм вылӧ.

Кутшӧм кольк шогмӧ рӧд вылӧ?

Рӧд вылӧ оз ков кольӧдны вывті гырысь колькъяс, кӧть сійӧ и вайліс бура колькъялысь курӧг. Сэтшӧм колькйыс вермас лоны кык вижаӧн.

Вывті посни кольк пӧжӧм вылӧ бара жӧ оз туй. Пӧжны колӧ бӧрйыны шӧркодьяссӧ. Колькйыслӧн кышыс оз ков ёна кыз ни вывті вӧсньыд.

Колькйыс кӧ вӧсньыд кыша, гуранӧсь, пӧжны сійӧс оз шогмы.

Вӧсньыд кыша кольк пӧжигас курӧг вермас жугӧдны. Кышыс кӧ вывті кыз, курӧгпиыс бара жӧ оз вермы нырнас жугӧдны да пӧдӧ.

Сідзкӧ, кыз кыша кольк бара жӧ оз шогмы пӧжны.

Кольк пӧжны пуктігӧн мед вӧлі мичаӧсь, чистӧйӧсь, но мыськавны оз ков. Мыськалӧм кольк регыд тшыкӧ.

Сӧстӧма да пелька колӧ видзны позъяс, сэки и колькйыд лоӧ сӧстӧм.

Ньӧти вежсьытӧг да тшыктӧг кольк вермӧ овны куим недельӧдз.

Дыр куйлӧм колькйысь пӧжӧм лоӧ омӧлик. Кымын колькйыс свежӧй да бур, сымын сэтысь лоӧ бур да ён курӧгпи.

Пӧжны лӧсьӧдчигӧн кольксӧ колӧ пасъявны карандашӧн.

Кызладор кольк помас карандашӧн пасйыны тӧлысь да лунсӧ, кор кольксӧ вайӧма да кутшӧм курӧглӧн.

## КЫДЗИ ТӦДМАВНЫ СВЕЖӦЙ КОЛЬК

Кольксӧ кӧ абу пасйӧма, кутшӧм тӧлысьӧ да лунӧ вайӧма, свежӧйлунсӧ позьӧ тӧдмавны югыд водзын видлалӧмӧн. Видлавнысӧ позьӧ торъя вӧчӧм приборӧн, коді шусьӧ овоскопӧн.

Овоскоп позьӧ кокньыда вӧчны аслыным.

Тайӧ вӧчны колӧ босьтны 3 кусӧк картон либӧ фанера.

Картон кузяыс мед вӧлі 40 см гӧгӧр да пасьтаыс 20 см гӧгӧр. Тайӧ картонсьыс либӧ фанерасьыс вӧчасны куим бока кӧрӧб. Медым кӧрӧбыс эз паськав, картонсӧ вурӧны сунисӧн. Кӧрӧбсӧ кӧ вӧчан фанераысь, сійӧ колӧ кутыштавны проволокаӧн. Ӧтар кӧрӧб бокас вундысьӧ кольк тӧриг ыдждаыс розь, но вундыныс розьсӧ колӧ сідз, медым колькйыс кӧрӧбсьыс эз усь. Кӧрӧбсӧ розьӧдтӧдз пытшкас пуктысьӧ биа лампа. Розьӧдчысьӧ би югӧр весьттіыс.

Кор видлыны ковмас, кольксӧ босьтӧны шӧр да водз чуньӧн, кодӧс сэсся вайӧны овоскоп розь водзӧ. Колькйыслы сэні колӧ лоны, медым тшӧтшыдладорыс вӧлі вывлань, лампа би югӧрсяньыс кольк пытшкӧсыс кутас тыдавны ставнас. Кольк тшӧтшыдладорыс кутас тыдавны дзик тыртӧмӧн, коді и шусьӧ пугаӧн.

Выль свежӧй колькйын пуга ичӧтик.

Дыр кӧ колькйыд куйлас, сійӧ косьмӧ да пугаыс ыдждӧ. Гырысь пугаа колькъяс пӧжны оз шогмыны.

## КЫДЗИ ДӦЗЬӦРИТНЫ, МЕДЫМ КУРӦГЪЯС ВАЙИСНЫ УНДЖЫК БУР РӦДА КОЛЬК

Курӧг вермӧ колькъявны петуктӧг, но пӧжны колӧ рӧддзӧга. Пӧжигӧн кӧ курӧг улӧ веськалӧ свежӧй рӧддзытӧм кольк, сэтысь курӧгпи оз пет.

Медым пӧжигӧн колькйысь петіс курӧгпи, ёна сы сайын, кутшӧм арлыдаӧсь курӧгыс, сідзжӧ и петукыс.

Торъя нин лоӧ тӧдчанаӧн, кыдзи найӧс дӧзьӧритӧны.

Том мӧлӧдушка колькйысь да том петукъясысь пырджык курӧгпиыд лоӧ слабиник.

Рӧддзӧдтӧм (петуктӧм) тшӧг пӧрысь курӧгъясысь, висьысь да омӧлик курӧг-петукъясысь колькъясыс лоӧны рӧдтӧмӧсь.

Бур рӧда племеннӧй пӧткалы колӧ бур оласног, гуляйтӧм, сӧстӧм сынӧд да шонді.

Омӧль ветлан местаын да дзескыд оланін вӧсна петукъяс гежӧда талялӧны курӧгъясӧс: колькныс лоӧ рӧддзытӧмӧсь да пияныс лоӧны коньӧр кодь слабӧсь.

Медым босьтны бур рӧда (племеннӧй) кольк, курӧгӧс колӧ лэдзлыны гуляйтӧм вылӧ быд лун.

Видзны кӧ курӧгӧс петуктӧг, пожӧм вылӧ кольксӧ колӧ босьтны кык недельысь не водзджык, а бурджык эськӧ вӧлі, кольӧ кӧ тӧлысь петук лэдзӧм мыстиыс.

Медым босьтны рӧддзӧга кольк пӧткалысь, колӧ тӧвбыд бура вердны. Омӧля вердӧм пӧтка тулысладор омӧльтчӧ-слабитӧ. Сы понда первойя кадас сійӧ вайӧ рӧддзӧдтӧм кольк. Омӧль рӧддзӧга-петуктӧм кольк лоӧ сы понда, кор 12 курӧг вылӧ сӧмын 1 петук. Петукыс найӧс оз удит талявнысӧ, да колькныс лоӧны тшӧгӧсь.

## КЫДЗИ ВИДЗНЫ ПЕТУКА КОЛЬК

Рӧддзӧга-петука кольк колӧ видзны тшыкӧмысь торйӧн.

Рӧддзӧга петука колькйыс видзсьӧ ыркыд сӧстӧм кос сынӧда комнатаын.

Колькйыс кӧ кутас куйлыны пач бердын, сійӧ кутас косьмыны, а тайӧ ёна тӧдчӧ курӧгпи петӧмлы.

Маті пач дорын либӧ шонді водзын олан колькйӧ вермӧ кадтӧг да збыльысь пӧжтӧг рӧдитчыны курӧгпи.

Кор татшӧм колькйыс ыркалӧ, рӧдитчӧм курӧгпиыс кулӧ да колькйыс кутас сісьмыны.

Кор колькйыд абу уна, бурджык сійӧ видзны неыджыд кӧрзинкаын, медым колькъяс дінті вӧляа ветліс сӧстӧм сынӧд. Быд кык-куим лун мысти кольксӧ колӧ надзӧника видзчысьӧмӧн бергӧдлыны мӧд бок вылӧ.

Кольксӧ кӧ он мӧд бергӧдлыны мӧд бок вылӧ, вижыс вермас кыш пиас косьмыны да рӧдитчӧм курӧгпиыс кулӧ. Курӧг-пӧтка видзан колхозъясын да совхозъясын, кӧні чукӧрмӧ уна рӧддзӧга-петука кольк, найӧс колӧ пуктавны торъя пызан вылӧ либӧ джаджйӧ.

Татшӧм пызан йӧрас быд кольклы лӧсьӧдсьӧ розь. Быд аслас курӧг кольклы лӧсьӧдсьӧ торъя рад. Колькйыс, тшӧтшыдладорнас вывлань, нёльӧд юкӧн мындаыс пуктысьӧ пызан йӧр розяс.

Тайӧ позьӧ вӧчны прӧстӧйджыка. Пызан бокъясас тувъявлӧны планкияс, сэсся пызан вылас киськалӧны сӧстӧм сю. Сю слӧйсӧ гуранӧдыштӧмӧн пукталӧны кольксӧ да тыртӧны сійӧ джынйӧдзыс кымын. Кольксӧ чукӧртігӧн сыкӧд колӧ вӧдитчыны ёна видзчысьӧмӧн.

Оз ков тракйӧдлыны да болтайтны, медым не орӧдны пытшкӧсса оболочкасӧ. Тшыкӧм оболочкаа кольк пӧжны оз шогмы.

## КЫДЗИ БӦРЙЫНЫ ПӦЖЫСЬ КУРӦГЪЯСӦС ДА ЛӦСЬӦДНЫ ПОЗСӦ

Колӧ старайтчыны, медым рӧддзӧга курӧгпи пӧжигӧн петіс водзджык. Сэки найӧ арланьыс вермасны нин бура колькъявны.

Бурджык волі, пӧжны кӧ пуктан март помасигӧн либӧ апрельын, но не сёрӧн май 15-ӧд лунысь.

Сёр пӧжӧмӧн курӧгпиян пырджык овлӧны слабӧсь-омӧликӧсь, найӧ колькъялӧны сӧмын тулысын да шоча овлывлӧ наысь бур колькъя курӧг.

Пӧжӧм вылӧ бӧрйысьӧ раминик курӧгъяс. Вӧй-полысь курӧгъяс шочджыка овлӧны бура колькъялысьӧн.

Рӧддзӧга кольк вылӧ пӧжны пуктытӧдз колӧ, медым сійӧ бура пукаліс. Курӧглы колӧ дыр пукавны позйын да клуткыны. Пӧжсянінсӧ колӧ лӧсьӧдны сэтшӧм местаӧ, медым сійӧ некод эз вермы видлавны ни вӧрзьӧдлыны. Оланіныс колӧ лоны косӧд, пемыдіник, сӧстӧм сынӧда.

Колӧ тӧдны, мый пӧжсян позсӧ некутшӧм ногӧн оз позь пуктыны вывті кос да жар оланінъясӧ, колькйыс сэн косьмас, да пожӧмсьыс пӧльзаыс оз ло.

Позсӧ позьӧ вӧчны ляпкыдик ящикӧ, важ пожйӧ либӧ гӧгрӧс кӧрзинкаӧ. Поз пыдӧсас пуктысьӧ небыдик турун либӧ посньыд небзьӧдӧм идзас.

Медым позъяс эз овмӧдчыны насекомӧйяс, вольӧссӧ колӧ бура киськавны персидскӧй рӧмашка порошкиӧн

Пӧжнысӧ колӧ пуктыны рытын. Гырысьджык курӧгъяслы пуктӧны 15 кольк, шӧркоддьӧмъяслы 13, а посньыдджыкъяслы 9 либӧ 11 кольк.

Кольк лыдыс сэсся пуктыссьӧ поводдя серти.

Кымын шоныд поводдяыс, сымын унджык позьӧ пуктыны кольксӧ.

Водз тулысын пӧжны пуктӧны 11–13 колькйысь оз уна. Гожӧмын позьӧ пуктыны 15 кольк.

Пырджык пуктӧны кольксӧ пӧлӧн, тайӧ вӧчсьӧ сы понда, мый ӧтик колькйыс тӧрӧ шӧрас, а мукӧдыс пуктавсьӧ орччӧн сы гӧгӧр.

## КЫДЗИ ДӦЗЬӦРИТНЫ ПӦЖСЯН КУРӦГӦС

Пӧжсьысь курӧглы колӧ петавны позйысь быд лун ӧтчыд. Тайӧ каднас сылы колӧ сёйны, юны, ректыны ассьыс желудоксӧ да лыа вылын пуртікасьыштны.

Пӧжсян курӧгыс кӧ ачыс позсьыс оз чеччывлы, то сійӧс колӧ кокньыдика чеччӧдлыны. Первойя суткинас пӧжсьысьӧс оз ков вӧрзьӧдлыны.

Мӧд лунсяньыс нин колӧ сійӧс босьтлыны, быд лун ӧтик пӧраӧ. Курӧгыс кӧ минут 20 мысти ачыс позъяс бӧр оз пыр, колӧ йӧртны мырдӧн.

Пӧжсьысьсӧ колӧ лэдзлывны и сы понда, медым позйыс тӧлалыштіс, вежсьыс сынӧдыс.

Кольк пытшкын сӧвмысь курӧгпилы колӧ лолавны сӧстӧм сынӧд. Сынӧдыс кольк пытшкас пырӧ кыш пырыс, но сійӧ синмӧн он вермы аддзыны. Кольк кыш розьясӧд петӧ газ, коді ковтӧм сэн рӧдитчӧм курӧгпиянлы.

Пукалысь курӧгыс кӧ позсьыс шоча чеччывлӧ, позйыс омӧля тӧлалӧ да кольк пытшсьыс сынӧдыс оз вежсьы, петӧм курӧгпияныс овлӧны зэв омӧльӧсь.

Курӧгпи петан бӧръя лун-вояс пӧжсян курӧгыс пукалӧ зэв шы ни тӧв, но мукӧд дырйиыс найӧ овлывлӧны зэв беспокойнӧйӧсь. Ковлывлӧ найӧс видзны позъяс, вылісяньыс мыйӧнкӧ вевттьӧмӧн.

Сійӧ пӧранас, кор курӧгыс гуляйтӧ-ветлӧ, позсӧ колӧ видзӧдлывлыны.

Тайӧ вӧчсьӧ быд лун.

Жугавлӧм колькъяссӧ позсьыс колӧ шыблавны. Лякӧссьӧм колькъясыс видзчысьӧмӧн чышкавсьӧ небыдик ва рузумӧн, да важ вольӧсыс вежсьӧ выльӧн.

Пӧжсян курӧгӧс колӧ вердны луннас ӧтчыд идйӧн. Мукӧд сикас небыд кӧрымӧн бурджык не вердны. Небыд сёянӧн курӧглӧн слабитӧ желудокыс.

Позьӧ и колана пӧжсян курӧглы сетлывны посньыдик нырӧм шом да гырысь лыа, а юны сӧстӧм свежӧй ва.

Медбӧръя лунъясас, кор нин курӧгпиыс кутас петны, курӧгсӧ позсьыс лэдзлывны оз позь.

## ПӦЖСИГАС КОЛЬКСӦ ДӦЗЬӦРИТӦМ

Медым тӧдны, кутшӧм лоӧ петас котырыс, пуксьӧм мыстиыс 6-ӧд либӧ 7-ӧд лунъясас колӧ кольксӧ югыд водзын видлавны. Видлавнысӧ колӧ овоскопӧн югӧр водзын.

Рӧдитчӧм курӧгпиыс кӧ быдмӧ кыдз колӧ (правильнӧ), то сэки кольк шӧрас кутас тыдавны сьӧдіник чут, да сэсянь быд бокӧ мунӧ гӧрд визьяс.

Колькъяс кӧ тыдалӧ сӧмын сьӧд чутыс, а гӧрд визьясыс абуӧсь, сэні нин рӧдитчӧм курӧгпиыс кулӧма.

Сэтшӧм колькъясыс шусьӧны ботӧн.

Колькйыс кӧ свежӧй, пытшкӧсыс дон югыд, сэтшӧмыс рӧддзӧдтӧм кольк, да курӧгпи сэтысь оз жӧ пет.

Мӧдысь видлалӧны 2 недель мысти пӧжны пуктӧм бӧрас. Сійӧ каднас курӧгпиыс кольк пытшкас ловъя нин, ачыссӧ колькйыс сьӧд гудыр.

Пугаыс ёна торъялӧ колькса сьӧд чутторсьыс.

Кольк пытшкын сьӧд чут доргӧгӧрыс кӧ тӧдчӧ югыд местаяс, да сы вӧсна пугаыс торъялӧ омӧля, висьталӧ, мый рӧдитчӧм курӧгпиыс кулӧма.

Кыдз ботмӧм, сідзи жӧ и свежӧй (пӧжсьытӧм) рӧддзӧдтӧм колькъяс позйӧ кольны оз ков. Свежӧй пӧжсьытӧм колькъяс позьӧ сёйны либӧ курӧгпиянсӧ вердны, а ботмӧмъяссӧ шыбитны ортсӧ.

Сэтшӧм колькъяссӧ кӧ он идрав, гӧрддзысьӧм курӧгпияныс кутасны сісьмыны, да кутас тӧдчыны и дзоньвидза гӧрддзысьӧм курӧгпиянлы.

## КУРӦГПИ ДӦЗЬӦРИТӦМ

Кыш пиысь петӧм курӧгпиянӧс босьтӧны пӧжсянінысь да пукталӧны водзвыв лӧсьӧдӧм кӧрзинкаӧ либӧ пожйӧ.

Пыдӧсас вольсалӧны небыдик сӧстӧм матерйӧ. Вывсяньыс кӧрзинкасӧ вевттьӧны небыдик шоныд чышъянӧн, медым кӧрзинкаас пырис сӧстӧм сынӧд.

Кор став курӧгпиыс кольк письыс петӧ, сэк курӧгсӧ позсьыс босьтӧны да вердӧны. Сійӧ каднас колӧ вежны вольӧссӧ да позсӧ лӧсьӧдны выльысь.

Медым курӧгпиянӧс тойяс, пытшъяс да мукӧд гагъяс эз сёйны, эз дӧзмӧдны, ыджыд курӧгсӧ колӧ киськавны персидскӧй рӧмашкаӧн да асьсӧ лэдзны бура пӧим пиын пуртікасьны.

Зэв колана курӧгыслысь юрсӧ да бордувсӧ мавтны госӧн либӧ карболовкаа вазелинӧн, таысь гагъяс пырысь-пыр кулӧны.

Позйыс лӧсьӧдсьӧ шоныд местаӧ да курӧгпияныс лэдзлывсьӧны мам улас. Ӧтик кадӧ уна курӧглысь петӧм пиянсӧ мукӧддырйиыс ӧтлаалӧны ӧтик мам улӧ.

Мам дінӧ колӧ став позтырсӧ ӧтлаавны рытын. Лунын кӧ пуктан, мукӧд позтырса пиянсӧ курӧгыс вермас кокавны.

Курӧгпиян полӧны прӧстудаысь. Торъя нин колӧ видзчысьны водз пӧжӧмысь. Курӧгпи оланіныслысь джоджсӧ колӧ киськавны кыдйӧн. Вольӧстӧм джоджын курӧгпиян кынмӧны, чукӧртчӧны мӧда-мӧд дінас да омӧля сёйӧны, торъя нин первой лунъясӧ. Таысь кындзи, куш вольӧстӧм джоджын курӧгпиян вермӧны кынтыны ассьыныс рушкусӧ да кокнысӧ. Кынӧм кӧдзалӧм пондаыс заводитӧны мытитны.

Курӧгпиянӧс колӧ вердны медся бур да пӧтӧса кӧрымнас. Курӧгпиян вердсьӧны торйӧн гырысь курӧгъясысь, торъя нарошнӧ лӧсьӧдӧм дозйысь.

Босьтӧны вевттӧм ящик, кык либӧ куим боксӧ вӧчӧны решеткаӧн, тувъявсьӧ планкияс, 7 сантиметрсянь 9 сантиметрӧдз мӧда-мӧд костыс.

Сэтчӧ сэсся кисьтӧны сёян да тыртӧм ящикӧн вевттьӧны, пыдӧссӧ вывлань.

Курӧгпияныс ящикас вӧчӧм розьӧдыс кокньыда тӧрӧны ветлыны.

Гырысь курӧгъясыс сійӧ розьӧдыс пырны оз вермыны.

## ИНКУБАТОРӦН (МАШИНАӦН) ПӦЖӦМ

Кольк вылын курӧг пукӧдӧмӧн позьӧ пӧжны сӧмын сэк, кор колькйыд пӧжнысӧ абу уна.

Колхозъясын, кӧні колькйыс уна, тадзи пӧжны зэв манливӧ дай абу выгӧднӧ.

Овмӧсъясын колӧны том мӧлӧдушкаяс, сы понда, мый том курӧг колькъялӧ и тӧлын, кор колькйыс меддона. Мӧлӧдушкаӧс бура быдтытӧдз колькйӧдны оз позь.

Уна рӧда курӧгъяс тыр вир-яйӧ воӧны оз ӧтик пӧраӧ. Шуам, леггорн, минорка рӧдъяс. 5–6 тӧлысьӧдз оз лоны сполнӧйӧсь. Род-айланд, плимутрок, виандот колькъялӧны сӧмын 7–8 тӧлысь бӧрти.

Роч курӧгъяс заводитӧны колькъявны нӧшта сёрӧн.

Сы понда мӧлӧдушкаясыс кӧ кӧсйӧны колькъявны ноябрын, леггорн да минорка рӧда курӧгпиян колӧ, медым петісны апрельын, майын; род-айланд, плимутрок — мартын либӧ апрельын.

Водз пӧжӧм пиян шочджыка овлывлӧ сы понда, мый пырджык курӧгыс пукалӧ-пӧжсьӧ сёр тулысын.

Та понда колхозъяслы водз пӧжсьӧм корсьны сьӧкыд. Гырысь колхозъясын, кӧні курӧг-пӧтка лыдыс уна, курӧгписӧ петкӧдӧны инкубаторӧн. Сійӧ сэтшӧм машина, коді вежӧ курӧглысь пӧжӧмсӧ, да ӧтпырйӧн петӧ 1000 курӧгпиӧдз.

Инкубатор, сійӧ кык пӧвса стенма топыд ящик. Ящикас кольксӧ пуктавны эм сетка.

Инкубаторын колькъяс шоналӧ сэтшӧм шоныдӧдз, кыдзи курӧг улын.

Инкубаторас тайӧ шоныдыс ӧти сяма да быдлаын ӧткодь. Инкубаторсӧ шонтӧм вылӧ, бокас лӧсьӧдсьӧ изшомӧн ломтанін.

Неыджыд инкубаторъясӧ позьӧ пуктыны ыджыд карасин лампа. Гырысь курӧг пӧжан инкубаторъясын, кытысь ӧтпырйӧн петӧ уна сюрс курӧгпи, шонтысьӧ угольнӧй пачьясӧн.

Курӧг аслас кольк вылын пукалӧ да шонтӧ сійӧ аслас яйнас 21 лун. Инкубаторӧн сідз жӧ шонтысьӧ 21 лун.

Пачсянь либӧ лампасянь инкубатор вевдорас шоныдыс кайӧ торъя трубаясӧд, кӧні куйлӧны колькъясыс. Ӧткодь шоныдыс инкубаторас кутсьӧ торъя приборӧн.

Тайӧ приборыс ӧтлаалӧма клапана рычагӧн, коді олӧ пач либӧ лампа вылас.

Тайӧ лӧсьӧдӧмыс инкубаторас кутӧ шоныдсӧ сэтшӧмӧс жӧ, кутшӧмӧс сетӧ пӧжсян курӧг пӧжигас. Инкубатор оланінсьыс колӧ бура сынӧдсӧ вежлавны, медым колькъясыс эз косьмыны, медым инкубаторас сынӧдыс ыркавлывліс.

Шоныдыс видлавсьӧ градусникӧн. Ыркыд сынӧдыс видлавсьӧ торъя приборӧн, коді шусьӧ гигрометрӧн.

Быд инкубаторӧ пуктыссьӧ правилӧ, кытчӧ и гижӧма, кыдз колӧ вӧдитчыны машинаӧн. Пӧжсян курӧг, кор пукалӧ кольк вылас, кольксӧ бергӧдлӧ ачыс некымынысь луннас.

Татшӧм сямӧн инкубаторӧ пуктӧм кольксӧ колӧ бергӧдлыны заводитны пуктӧмсяньыс 3-ӧд лун рытсяньыс.

Бергӧдлӧны кыкысь лун: рыт и асыв. Гырысь инкубаторъясын колькйыс бергӧдлысьӧ торъя рычагӧн.

Курӧгыд пӧжсигад быд лун петавлӧ позсьыд сёйны да гуляйтны. Сійӧ каднас колькйыс ыркавлыштӧ да тӧлалыштӧ.

Татшӧм тӧлӧдӧм да ыркӧдлӧм сідзжӧ колана и инкубаторӧ пуктӧм колькъяслы. Первойя неделяс кольксӧ ыркӧдлывлӧны, сійӧ каднас, кор кольксӧ бергӧдлӧны; 8-сянь да 18 лунӧдз кольксӧ ыркӧдлӧны, заводитӧны 5 минутсянь да помалӧны 20 минутӧн. Сійӧ каднас жӧ кольксӧ колӧ бергӧдлыны мӧд бок вылас. 18-ӧд луннас кольксӧ бергӧдлӧны да ыркӧдӧны медбӧръяысь.

Сэсся инкубаторсӧ курӧгпи петтӧдзыс восьтывны оз ков. Инкубаторас кӧ косьтысяніныс колькъяс лоток улас, сэк кольк пиысь петӧм курӧгпиян асьныс веськалӧны сэтчӧ. Инкубаторас кӧ косьтысяніныс вевдорас, сэк курӧгписӧ колӧ нуны сэтчӧ.

Косьтысянінын курӧгписӧ видзӧны сутки кымын.

Та борын найӧс нуӧны искусственнӧй матка дінӧ, коді шусьӧ элевеза либӧ брудер.

## ИНКУБАТОРӦН ПӦЖӦМ КУРӦГПИ ДӦЗЬӦРИТӦМ

Курӧгпи быдтігӧн медся колана шоныд оланін да бура, тӧлкӧн сійӧ вердӧм. Кор курӧгпитӧ пӧжан инкубаторын, быдтынысӧ да дӧзьӧритнысӧ найӧс лоӧ курӧгтӧг.

Сійӧ либӧ курӧгсӧ вежӧ искусственнӧй матка элевеза либӧ брудер.

Элевеза сійӧ ичӧтик вевта ӧшиня да курӧгпилы ветланіна керка.

Пытшкӧсыс юксьӧ кык пельӧ. Ӧтар джынъяс курӧгпияныс узьӧны войнас, кытчӧ пуктысьӧ «летучая мышь» пӧнар либӧ нарошнӧй лампа. Мӧд джынъяс гуляйтӧны луннас.

Тайӧ кык оланін костас вӧчсьӧ вӧсньыдик стена, ӧдзӧсӧн. Тайӧ ӧдзӧсӧдыс курӧгпиян вермӧны пыравны узьланінас да лунын шонтысьӧм могысь, сэті пыр шоныд.

Этшаник курӧгпиян быдтігӧн вӧдитчӧны шонтанӧн. Тайӧ шонтаныс шусьӧ брудерӧн.

Брудер сійӧ ыджыд металлическӧй зонтик. Зонтик улӧ лӧсьӧдчӧ лампа либӧ пач. Брудеръяс овлӧны карасинаӧсь либӧ угольнӧйӧсь (шом).

Ӧтик брудер улас позьӧ быдтыны 300-сянь да 500 курӧгпиӧдз.

Брудерын медся шоныд лампа дорас, кымын сыысь ылын, сымын кӧдзыд.

Сы вӧсна курӧгпиян и вермӧны бӧрйыны аслыныс места, кыті налы колӧ.

Брудер улӧ курӧгпиянсӧ колӧ лэдзны кымӧра пӧраӧ. Сійӧ каднас найӧ регыдӧн пырӧны сы улӧ да велалӧны сэтчӧ.

Первойя каднас колӧ курӧгпияныслы отсавны шоныдсӧ корсьны, мӧд ногӧн найӧ вермасны прӧстудитчыны.

Медым курӧгпияныс лампасьыс ылӧ эз мунны, брудер дінас пуктӧны тыв либӧ шочиника раддзӧн потшӧны.

Элевезаын да брудерын курӧгпиянӧс бура быдтӧмӧн да бура дӧзьӧритӧмӧн позьӧ сэтшӧм жӧ бура, кыдз и курӧг быдтӧ. Колӧ сымын бура тӧдны, мый оз позь курӧгпиян кольны ас кежаныс лун ни вой.

Колӧ видзӧдлывлыны лампа ломтысьӧмсӧ да брудер оланінсӧ тӧлӧдлывлыны. Брудерын мед эз вӧв некутшӧм дук. Торъя нин колӧ видзӧдны, медым карасин коптитӧм дукыс эз кыв. Быд лун колӧ асмогнысӧ идравны да оланінсӧ весавны. Колпак улас да элевеза пытшкас кисьтсьӧ кос посньыдик лыа.

Курӧгпи оланіныс ставнас вольсавсьӧ сӧстӧм кос шырӧм идзасӧн. Вольӧссӧ колӧ тшӧкыдджыка вежлавны.

Курӧг-пӧтка видзысь колхозниклы колӧ бура видзӧдны кӧдзыд либӧ шоныд курӧгпиянлӧн оланіныс, торъя нин элевезаын войнас. Лампа бӧрсьыс кӧ он видзӧдлывлы, ӧтик войӧ позьӧ став курӧгписӧ вины.

Сідзжӧ оз ков вунӧдны тайӧ уджас кулаклысь лёк вӧчӧмсӧ. Инкубаторсӧ кӧ колхозсянь сувтӧдӧма ылӧ, вой кежлас сэтчӧ колӧ сувтӧдны стӧрӧжӧс. Вӧвліны сэтшӧмторъяс, кор кулакъяс войын заводитлісны инкубаторсӧ тшыкӧдны, медым курӧгпиянсӧ вины.

Брудер улын, элевеза узьлан вежӧсын, температураыслы оз ков лоны Цельсий градусник серти 37 градусысь вылын. Сійӧ лоӧ, мый ртуть визьыс стекляннӧй трубка пытшкас колӧ лоны, медым эз вӧв 37 юкӧнысь вылын.

Вывті ыджыд температура курӧгпиянӧс омӧльтчӧдӧ, а вывті ичӧт температураӧн курӧгпияныд вермӧны кувны.

Кор курӧгпиян быдмыштасны, оланінсӧ шонтывнысӧ колӧ нин омӧльджыка.

Тӧлысся курӧгпиянлы оланіныс колӧ лоны 26-сянь да 29 градус Цельсий серти.

Курӧгписӧ кӧ пӧжӧма шоныд вопомӧ, сэк элевезасьыс лампасӧ вой кежлас оз ков ӧзтывны. Луннас курӧгпиянсӧ видзӧны сійӧ оланінын, кӧні сулалӧ элевезаыс либӧ сӧвсем вӧля вылын.

Водз тулысӧ курӧгпи быдтігӧн шоныд лунъяс лотӧдз элевезасӧ ломтӧны 4 недель чӧж.

Ломтынысӧ колӧ оланінса кӧдзыд-шоныд сертиыс.

Таысь кындзи колӧ видзӧдны курӧгпи бӧрсяыс, курӧгпиянлы кӧ кӧдзыд, сэки найӧ чукӧртчӧны чукӧрӧ да нораника чипсӧны. Оланіныс кӧ вывті жар, курӧгпиян сэки лолалӧны вомсӧ паськӧдӧмӧн вывті сьӧкыда да частӧ. Температураыс кӧ буретш, сэк курӧгпиян чукӧрӧ оз чукӧртчыны. Лунын найӧ веселӧсь да ветлысьӧсь, а войнас водӧны чукӧрӧ (ӧтлаӧ) да ӧдйӧ унмовсьӧны.

Искусственнӧй маткаыс сувтӧдсьысьӧ шоныд оланінӧ, кытӧні колӧ шоныдыс оз этша 15 либӧ 16 градус Цельсий серти.

Кор быдтысьӧ курӧгпиыс уна сюрс, брудерыс лӧсьӧдсьӧ торъя помещенньӧӧ (оланінӧ), кодъяс шусьӧны брудергаузъясӧн.

## КУРӦГ ПИЯНӦС КОЛӦ ВЕРДНЫ ЧАСТӦ ДА ЭТШАНИКӦН

Курӧгпиянӧс, кор петасны кольк пиысь, верднысӧ оз ков тэрмасьны.

Первойя кадас курӧгпиыслы сёйнысӧ оз на ков. Сійӧ пӧт кольк пытшкӧсса вижнас, кодӧс ещӧ босьтіс колькъяс.

Кольк кыш пиысь курӧгпи петігӧн, сійӧ вижыс гӧг розьӧдыс пырӧ сылы пытшкас.

Кутан кӧ курӧгпиянӧс вердны первойя лунсяньыс, вермас лоны вывті вердӧм (ёдмас), курӧгпиян кутасны мытитны.

Кольк пиысь петӧм курӧгпи сьӧктанас 35-сянь 40 граммӧдз.

Куим тӧлысьӧн сылӧн сьӧктаыс кайӧ 600 граммӧдз. Сёйнысӧ курӧгпияныд вермӧны вывті ёна, но зобныс да желудокныс первойя пӧранас ичӧтикӧсь на. Та ногӧн колӧ курӧгпиянӧс вердны ичӧтикаӧн да частӧ. Сёянсӧ колӧ сетны 5-ысь либӧ 6-ысь не этша луннас. Ӧтпырйӧн сетсьӧ налы сы мында сёянсӧ, медым вермисны 15 минутӧн сёйны. Верднысӧ курӧгпиянсӧ колӧ кыдз мый позьӧ водзджык асылын.

Медбӧръясьыс луннас сетӧны сёрӧник рытын. Сідзнад рытъя да асъя сёян сетӧм костыс оз ло ыджыд.

Курӧгпиянӧс колӧ вердны пыр ӧтик пӧраӧ. Сёян сетӧмсьыс кӧ сёрман, курӧгпияныд беспокоитчӧны.

Сетӧмыс кӧ лоӧ кадсьыс водзджык, сэк курӧгпияныс сёйӧны сійӧс омӧля.

Сы понда колӧ вердны сідз, медым сёян сеталӧм костыс вӧліны ӧткодьӧсь.

Первойя кык-куим лунъяссӧ курӧгпиянӧс сёянсӧ кокавны да васӧ юны колӧ велӧдны.

Сёянсӧ кисьтӧны пӧв вылӧ да чуньнаныс татшкӧдӧмӧн курӧгпиянсӧ чуксалӧны. Курӧгпиян чунь шысӧ кывзӧмӧн заводитӧны кокавны асьныс. Медым велӧдны курӧгпиянсӧ юны, налы пуктысьӧ ваӧн либӧ йӧлӧн юан доз. Босьтӧны курӧгписӧ небыдика да юан дозъяс сылысь нырсӧ купайтӧны.

Курӧгпи первойя войтъяссӧ ньылалӧ, а бӧрыннас заводитчӧ юны ачыс.

Курӧгпиян вердігӧн колӧ найӧс видзӧдны, сы понда, мый найӧ сёйӧны оз ӧткодя. Ӧтик ӧдйӧн, мӧд надзӧн.

Кутшӧм курӧгпиян сёйӧны надзӧн, омӧля, найӧс колӧ ещӧ вердны торйӧн мукӧдсьыс. Кольк пиысь петӧм мысти курӧгпиянӧс вердӧны сӧмын 48 час кольӧм бӧрын.

Первойя кӧрымыс пырджык овлӧ чорыд нянь крӧшкиысь, посньыдик пуӧм кольк пиын. Та бӧрын сетӧны йӧв пиын пуӧм сук проса рок. Сёяныс сетсьӧ быд 2 часын, сымда, мыйта вермӧ курӧгпиыс сёйны 15 минутӧн.

Гырк пытшкас курӧгпилӧн чорыд колькъяс вывті сьӧкыда пусьӧны, торъя нин сылӧн белокыс. Рокӧн вердігӧн тыдовтчывлӧ, мый курӧгпиян тшӧкыда висьмывлӧны гырк пытшкӧс висьӧмӧн. Сы понда миян гырысь промышленнӧй пӧтка видзан овмӧсъясын верднысӧ заводитчӧны посни шыдӧссянь.

Туся кӧрымыс курӧгпиянлы сетсьӧ луннас витысь, дрӧбитӧм кукуруза, шобді да зӧр шыдӧс. Тайӧ сёяныс пыр ӧтмында.

Сёяныс кӧ 15 минутнас оз быр, сійӧ колӧ идравны. Юнысӧ сетсьӧ пӧсь мӧс вӧра йӧв.

Первойя каднас курӧгпиянӧс юкталӧ колхозник, коді найӧӧс дӧзьӧритӧ.

Сэсся, кор курӧгпиян велалӧны юны, йӧвсӧ налы кольӧны лунтыр кежлӧ.

Кык неделься курӧгпиянлы тусь сора сёяныс сетсьӧ сӧмын 3-ысь лун.

Сійӧ жӧ каднас налы сетсьӧ куимысь жӧ лун посни изӧм кӧрым. Изӧм сора кӧрымыс овлӧны шабді ӧтрубысь, кукурузаысь, лы да яй пызьясысь.

100-ӧд юкӧн кӧрым вылӧ, посни изӧм кӧрым колӧ босьтны:

Виж изӧм кукурузаысь — 20-ӧд юкӧн.

Гырысь шабді ӧтруб — 20-ӧд юкӧн.

Шӧркодя шабді ӧтруб — 20-ӧд юкӧн.

Яй пызь — 10-ӧд юкӧн.

Изӧм лы пызь — 5-ӧд юкӧн.

Шом — 1½-ӧд юкӧн.

Юнысӧ сетсьӧ мӧс вӧра йӧв.

Коймӧд недельсянь 3 тӧлысьӧдз курӧгпиянлы 3-ысь лун сетсьӧ туся сорас.

Посни изӧм кӧрымнас сійӧ каднас курӧгпиянсӧ пыр тшӧтш вердӧны.

Первойя квайт недельсӧ тусь сора кӧрым сетсьӧ посньыдика шырӧмӧн, 7-ӧд недельсянь тусьыс сетсьӧ гырысьджыкӧн нин, а дас кыкӧд неделяс сійӧ сетӧны ставнас шыртӧг. Посньӧдлӧны сӧмын кукуруза.

Кукурузаыс кӧ абу, сійӧ позьӧ вежны мукӧд сикас туся кӧрымӧн, шуам идйӧн. Шобді да зӧр позьӧ вежны просаӧн. Но колӧ сӧмын видзӧдны сійӧ, медым курӧгпиянлы эз веськав тшыкӧм-бакшасьӧм тусьяс. Важ, тшыкӧм, бакшасьӧм сёян курӧгпиянлы зэв вреднӧ, сійӧ вайӧдӧ налысь гырк пытшкӧс висьмӧмӧ да овлӧны кулӧмъяс.

Медым курӧгпиянлӧн ёнмисны лыясыс, налы колӧ сетавлыны посньыдик кольк кыш либӧ посни изӧм рак пань пызь.

Позьӧ курӧгпиянлы сетавлыны шом. Сійӧ ёна тӧдчӧ да отсалӧ сёян пусянінас.

Шомсӧ сетӧны дрӧбитӧмӧн либӧ сы дінӧ содтӧны кос сёян тор.

Ёна отсалӧ курӧглы быдмынысӧ, сёян пытшкас кӧ кутан содтыны яй да лы пызьяс. Тайӧ кӧрымсӧ заводитӧны сетны мӧдӧд неделяс. Сійӧ сетӧны изӧм тусь сора кӧрымкӧд.

Курӧгпиянлы зэв колана сетавлыны веж турунъяс. Веж сёянын эм сэтшӧм торъяс (вещество) кодъяс ӧдйӧн отсалӧны курӧгпиянлы быдмынысӧ, да отсалӧны сёянсӧ переваритны. Веж турун кӧрымнас позьӧ вердны, вердны заводитчан 3-ӧд лунсянь.

Первойя кадӧ сетӧны зӧр петасъяс. Бӧрыннасджык курӧгпиянӧс вердӧны кералӧм салат листъясӧн, кералӧм сю ӧзимӧн, томиник люцерна листъясӧн, клеверӧн либӧ шырӧм петшӧрӧн. Позьӧ сетавлыны вуштӧм виж сёркни, мӧс сёркни да шырӧм лук.

Кык либӧ куим неделься курӧгпиянлы позьӧ сетавлыны быдмӧм зӧр дзоньнас (кустнас). Курӧгпиян кокалӧны шепсӧ, вужсӧ, а бӧрыннас сёйӧны зӧр тусьсӧ. Гырысь курӧгъяслы веж турун да мукӧд тор ӧшлӧны чукӧръясӧн. Кӧртавлӧм салат, клевер либӧ люцерна чукӧр листъяс ӧшлысьӧны сы джудждаӧ, медым курӧгпиян сійӧс судзисны.

Тӧлктӧг дӧзьӧритӧмӧн курӧгпиян висьӧны дай кулалӧны. Ёнджыкасӧ найӧ кулӧны первойя недельясас.

Сы вӧсна и колӧ сюся видзӧдны, сӧстӧма налысь оланінсӧ видзӧм могысь, кӧні олӧны курӧгпияныс.

Пӧткаяслӧн, курӧгъяслӧн асмогыс тшӧкыда вайӧдӧ вуджан висьӧмъясӧ, сы помысь пӧткаыслы шедӧ глиста висьӧм.

Курӧгпиян, кор корсьӧны аслыныс вольӧс пытшсьыс сёянсӧ, лолалӧны лёк ковтӧм сынӧдӧн да кокалӧны ассьыныс асмогсӧ. Сы вӧсна налӧн овлӧ гырк пытшкӧс да мукӧд висьӧмъяс. Быд сикаса висьӧм курӧгпилысь падмӧдӧ быдмӧмсӧ да водзӧ ёна тӧдчӧ сійӧ дзоньвидзалунӧ. Та вӧсна курӧгпиян видзанінысь асмогсӧ колӧ идравны да вольӧссӧ частӧджык вежлавны. Сёянсӧ да юансӧ колӧ сетны сӧстӧм дозйӧн. Сёяныс кутшӧм дозйӧн сетавсьӧ, колӧ частӧджык мыськавны да весавны. Сёян дозъясыс кӧ пуяс, найӧс колӧ мыськавны пӧсь ва кунваӧн да бура тӧлӧдны.

Быд недельын ӧтчыд мыськавсьӧ известка сорасӧн. Курӧгпиянлы юнысӧ оз позь сетны вевттӧм дозъясӧ, сы понда, мый ваыс сэн ӧдйӧ буссялӧ. Медым курӧгпиянлы вӧлі пыр сӧстӧм ва, колӧ лӧсьӧдавны юктасян дозъяс.

Юктасян дозсӧ зэв кокньыд вӧчны аслыным. Босьтны прӧстӧй сулея да крепитны пу бердӧ. Бутылка голя улас лӧсьӧдсьӧ блюд, кытчӧ и ваыс киссьӧ курӧгпиян юӧм сертиыс. Юктасян дозсӧ колӧ быд лун тыртны сӧстӧм ваӧн.

Юан доз быд лун мыськавсьӧ пӧсь ваӧн да тшӧткаӧн либӧ мочалкаӧн. Недельнас кыкысь либӧ куимысь юан да сёян дозйыс мыськавсьӧ пӧсь чорыд кунваӧн.

Курӧгпиян быдмыны ёна отсалӧ шонді югӧр. Та могысь курӧгпиянӧс колӧ видзны югыд шондіа оланінын. Шондіа шоныд лунъясӧ найӧӧс колӧ лэдзавлыны ортсӧ шонтысьны шонді водзын. Курӧгпиянӧс оз ков кынтыны, но сійӧ жӧ каднас колӧ и велӧдны кӧдзыдас. Курӧгпияныс кӧ олӧны элевезаын, шоныд лунъясӧ сійӧ элевезасӧ петкӧдӧны керка водзьясӧ.

Курӧгпиянӧс босьтӧны (искусственнӧй) матка дінысь кор налы тырӧ 4 либӧ 6 недель.

Вӧля вылӧ курӧгпиянӧс колӧ велӧдны надзӧник, видзчысьӧмӧн. Колӧ тӧдны, мый зэра кӧдзыд поводдя дырйи курӧгпиянӧс искусственнӧй мам дінысь торйӧдны оз позь. Бурджык сійӧ вӧчны шоныд шондіа лунъясӧ.

## ПӦТКА ВИДЗАН ПЛАН КОЛӦ ТЫРТНЫ СОДТӦДӦН

Тайӧ нигаас гижӧма медся колана индӧдъяссӧ пӧтка да курӧгпиян дӧзьӧритӧм могысь. Тайӧ индӧдъяссӧ пӧртны олӧмӧ абу сьӧкыд быд колхозын, кӧні йӧзсӧ котыртӧма тӧлкӧн-бура да уджыс лыддьыссьӧ трудоденьӧн, сдельщина под вылын.

Пӧткаяс видзны да дӧзьӧритны колхоз торйӧдӧ да прикрепляйтӧ сійӧ уджас сэтшӧм колхозникъясӧс, кодъяс тӧдӧны да радейтӧны пӧтка видзӧмсӧ, кодъяс тӧдӧны да радейтӧны сійӧ уджсӧ.

Пӧткаясӧс вермасны видзны посни челядь, школьникъяс.

Таысь ӧприч, велӧдчысь школьникъяс асьныс вермасны котыртны школа бердас пӧтка видзан овмӧсъяс.

Кооператив да сиктса йӧз отсалӧмӧн школьникъяс вермасны лӧсьӧдны неыджыд, кольк 200 тӧрана гӧгӧр, инкубатор. Тадзикӧн школа скамъя вывсянь и мӧдас мунны социалистическӧй сямӧн выльысь сиктсӧ стрӧитан уджъяс. Сиктса том йӧз да общественносьт отсаласны ёна паськӧдны курӧг-пӧтка видзӧм.

Но медся колана тор планъяссӧ содтӧдӧн тыртӧмын сійӧ социалистическӧй ордйысьӧм да ударничество.

Пример вылӧ вайӧдам: Кочневскӧй районысь (Сибырскӧй край) пӧтка видзан коммуна «Новое солнце» вӧчисны ордйысян договор Крупская нима коммунакӧд.

Со кутшӧм кӧсйысьӧмъяс босьтісны ас выланыс тайӧ пӧтка видзан овмӧсъясыс:

1. 10% мындаӧдз лэдзны пӧжигӧн петтӧм, мӧд ногӧн кӧ быд 100 пӧжан кольк вылӧ медым сӧмын петтӧмыс коли 10 колькйысь эз уна.

2. Лӧсьӧдны 48 брудер, стрӧитны 5 тӧвся пӧтка видзанін;

3. Пӧткаяслы во гӧгӧр кежлӧ лӧсьӧдны турун (зелень), туся, минерала да яя кӧрымъяс;

4. Бура видзӧмӧн да бура дӧзьӧритӧмӧн курӧгпиянлысь кольк вайӧмсӧ содтыны джын мындасьыс кольӧм во серти;

5. Нуӧдны коммунаркаяс костын массӧвӧй удж, велӧдны выль пӧтка да инкубаторъясӧн уджалысьясӧс, лӧсьӧдны (гӧтӧвитны) сюсь, уджавны кужана смена.

6. Курӧг-пӧтка видзанінъясӧ, инкубаторъясӧн да брудеръясӧн уджавны котыртны пионеръясӧс.

Став тайӧ кӧсйысьӧмъяссӧ коммуна не сӧмын тырталӧ, но и тырталӧ содтӧдъясӧн.

Пример вылӧ: кор вӧлі шуӧма быд 100 колькйысь медым коли петтӧг 10-ысь не уна, а налӧн кольӧ сӧмын 7 кольк.

Колькъялӧмыс ёна жӧ соді.

Кольӧм вонас кӧ сійӧ жӧ каднас колькъялісны 1500 кольк, то таво колькъялісны 5 сюрс кольк.

Пӧтка видзанінын нин уджалӧ 54 пионер. Ставыс тайӧ петкӧдлӧ, мый кыкнан коммунаса коммунаръяс срокысь водзджык тырталӧны ассьыныс вӧчӧм договоръяс.

Тадзи социалистическӧй ордйысьӧм отсалӧ бурмӧдны миянлысь овмӧссӧ быд отрасль кузьта.

Тайӧ коммуна пример кузьта и колӧ котыртавны ордйысьӧмъяссӧ мукӧд колхозас.

Ыджыд отсӧг пӧтка видзӧмын сетӧ пӧтка контрактируйтӧм.

Контрактацияыс нуӧдӧ ёнджыкасӧ сэтшӧм районъясын, кӧні пӧтка видзӧмыс ёнджыкасӧ паськалӧма.

Договоръясыс контрактируйтӧм кузя вӧчавсьӧ колхозъяскӧд, кӧні этшаник ӧтувтӧм курӧг-пӧтка, колхозникъяскӧд, кодъяс абу на ӧтувтӧмаӧсь, да ӧтка олысь гӧль да шӧркодя овмӧсъяскӧд.

Контрактация кузя пӧтка видзан ӧтка овмӧсъяслы сетсьӧ курӧг рӧдсӧ бурмӧдӧм могысь рӧддзӧга (племеннӧй) петукъяс.

Тайӧ рӧддзӧга петукъясыс вежсьӧны прӧстӧй ас рӧда петукъяс вылӧ.

Кооператив лэдзӧ пемӧса кӧрым да агротехническӧй отсӧг, овмӧсъяс кӧсйысьӧны государстволы сдайтны позтырсьыс джын петуксӧ да шогмытӧм (бракуйтӧм) пӧткасӧ. Быд колькъялысь курӧглысь сетны 25 кольк.

Та ногӧн гӧль да шӧркодя ӧтка олысьяслы отсалӧ бурмӧдны ассьыныс пӧтка видзӧмнысӧ.

Контрактация петкӧдлӧ ӧтка олысьяслы гырысь пӧтка видзӧмлысь бурлунсӧ, нуӧдӧ сійӧ коллективизация туй вылӧ.

рӧддзӧга - племеннӧй

рӧддзӧгтӧм - тырсьӧдтӧм

рӧддзӧдны - тырсьӧдны

рӧддзыны - тырсявны



    
## Cite as
    
```
@book{10024_87404,
author={Осипова, Л.},
year={1933},
title={Курӧг пӧжӧм да пиянсӧ дӧзьӧритӧм},
url={http://fennougrica.kansalliskirjasto.fi/handle/10024/87404},
note={Scanned in the National Library of Finland's Fenno-Ugrica project. Processed and proofread by FU-Lab. Selected and organized into Written Komi Corpus: Fenno-Ugrica collection by Niko Partanen.}
}
```