-
Notifications
You must be signed in to change notification settings - Fork 0
/
index.html
executable file
·1157 lines (1143 loc) · 52.9 KB
/
index.html
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
225
226
227
228
229
230
231
232
233
234
235
236
237
238
239
240
241
242
243
244
245
246
247
248
249
250
251
252
253
254
255
256
257
258
259
260
261
262
263
264
265
266
267
268
269
270
271
272
273
274
275
276
277
278
279
280
281
282
283
284
285
286
287
288
289
290
291
292
293
294
295
296
297
298
299
300
301
302
303
304
305
306
307
308
309
310
311
312
313
314
315
316
317
318
319
320
321
322
323
324
325
326
327
328
329
330
331
332
333
334
335
336
337
338
339
340
341
342
343
344
345
346
347
348
349
350
351
352
353
354
355
356
357
358
359
360
361
362
363
364
365
366
367
368
369
370
371
372
373
374
375
376
377
378
379
380
381
382
383
384
385
386
387
388
389
390
391
392
393
394
395
396
397
398
399
400
401
402
403
404
405
406
407
408
409
410
411
412
413
414
415
416
417
418
419
420
421
422
423
424
425
426
427
428
429
430
431
432
433
434
435
436
437
438
439
440
441
442
443
444
445
446
447
448
449
450
451
452
453
454
455
456
457
458
459
460
461
462
463
464
465
466
467
468
469
470
471
472
473
474
475
476
477
478
479
480
481
482
483
484
485
486
487
488
489
490
491
492
493
494
495
496
497
498
499
500
501
502
503
504
505
506
507
508
509
510
511
512
513
514
515
516
517
518
519
520
521
522
523
524
525
526
527
528
529
530
531
532
533
534
535
536
537
538
539
540
541
542
543
544
545
546
547
548
549
550
551
552
553
554
555
556
557
558
559
560
561
562
563
564
565
566
567
568
569
570
571
572
573
574
575
576
577
578
579
580
581
582
583
584
585
586
587
588
589
590
591
592
593
594
595
596
597
598
599
600
601
602
603
604
605
606
607
608
609
610
611
612
613
614
615
616
617
618
619
620
621
622
623
624
625
626
627
628
629
630
631
632
633
634
635
636
637
638
639
640
641
642
643
644
645
646
647
648
649
650
651
652
653
654
655
656
657
658
659
660
661
662
663
664
665
666
667
668
669
670
671
672
673
674
675
676
677
678
679
680
681
682
683
684
685
686
687
688
689
690
691
692
693
694
695
696
697
698
699
700
701
702
703
704
705
706
707
708
709
710
711
712
713
714
715
716
717
718
719
720
721
722
723
724
725
726
727
728
729
730
731
732
733
734
735
736
737
738
739
740
741
742
743
744
745
746
747
748
749
750
751
752
753
754
755
756
757
758
759
760
761
762
763
764
765
766
767
768
769
770
771
772
773
774
775
776
777
778
779
780
781
782
783
784
785
786
787
788
789
790
791
792
793
794
795
796
797
798
799
800
801
802
803
804
805
806
807
808
809
810
811
812
813
814
815
816
817
818
819
820
821
822
823
824
825
826
827
828
829
830
831
832
833
834
835
836
837
838
839
840
841
842
843
844
845
846
847
848
849
850
851
852
853
854
855
856
857
858
859
860
861
862
863
864
865
866
867
868
869
870
871
872
873
874
875
876
877
878
879
880
881
882
883
884
885
886
887
888
889
890
891
892
893
894
895
896
897
898
899
900
901
902
903
904
905
906
907
908
909
910
911
912
913
914
915
916
917
918
919
920
921
922
923
924
925
926
927
928
929
930
931
932
933
934
935
936
937
938
939
940
941
942
943
944
945
946
947
948
949
950
951
952
953
954
955
956
957
958
959
960
961
962
963
964
965
966
967
968
969
970
971
972
973
974
975
976
977
978
979
980
981
982
983
984
985
986
987
988
989
990
991
992
993
994
995
996
997
998
999
1000
<?xml version="1.0" ?>
<!DOCTYPE html>
<html
xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml"
xml:lang="eo">
<head>
<title>La elektrilo de Wimshurst - Willem Frederik Hermans</title>
<link rel='stylesheet' href='stilo.css' type='text/css' />
<link rel='stylesheet' href='mobile.css' type='text/css' media="only screen and (max-width: 999px)" />
<meta name="viewport" content="initial-scale=1.0" />
<meta name="keywords" content="W.F. Hermans esperanto Wimshurts traduko vertaling "/>
<meta name="author" content="Willem Frederik Hermans" />
<meta name="title" content="La elektrilo de Wimshurst" />
<meta name="url" content="https://meeuw.org/wimshurst" />
<meta http-equiv="Content-Type" content="text/html;charset=utf-8" />
</head>
<body class="hermans">
<div class="intro">
<h1>
<span>La elektrilo de Wimshurst</span> -
<span>
<a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Willem_Frederik_Hermans">
Willem Frederik Hermans
</a>
</span>
</h1>
<h2>
Esperantigita de
<a href="mailto:michiel.meeuwissen+wimshurst@gmail.com">
Mihxil'
</a>
el la Nederlanda originalo 'De elektriseermachine van Wimshurst' (1967)
</h2>
<img class="right"
height="150" width="201"
alt="W.F. Hermans"
title="WF Hermans"
src="WF-Hermans.jpg" />
<div class="intro" xml:lang="nl">
<p xml:lang="nl">Het is ongeloofelijk dat er helemaal niks vertaald is van
deze auteur, toch één van de bekendste van het Nederlands taalgebied</p>
<p xml:lang="nl">Al jaren geleden viel me dat op. Om deze misstand een
beetje recht te zetten heb ik toen het dunste boekje wat ik van 'm had uit
de kast getrokken, om dat maar even te gaan vertalen. En zelfs dat is
voorlopig nog niet klaar.
</p>
</div>
<div class="intro">
<p>
Nekredeble estas ke nenio estis tradukita de tiu ĉi aŭtoro (1921 - 1995), fama pro
polemiko kontraŭ ĉiu, verkisto de libroj kiel 'La malhela ĉambro de
Damoklo', 'Mi ĉiam pravas' kaj 'Ĉiam sen dormo'. Lin oni konsideras
unu el la plej gravaj, kune kun Reve kaj eble Mulisch, Nederlandaj
verkistoj de post la dua mondmilito.
</p>
<p>
Do, mi rigardis en mia libroŝranko kaj serĉis la plej maldikan verkon lian
kiun mi havas, kaj ektradukis:
</p>
</div>
<hr />
<div class="intro">
<p>
Ĉapitroj:
<br />
<a href="#1">1</a>,
<a href="#2">2</a>,
<a href="#3">3</a>,
<a href="#4">4</a>,
<a href="#5">5</a>,
<a href="#6">6</a>,
<a href="#7">7</a>
</p>
<ul>
<li><a href="wimshurst-a5.pdf">PDF (A5)</a></li>
<li><a href="wimshurst-a4.pdf">PDF (A4)</a></li>
<li><a href="wimshurst-libreto.pdf">PDF (broŝuro)</a></li>
<li><a href="wimshurst.epub">EPUB (e-libro)</a></li>
</ul>
<p>Tute ne pretas: [17/28]</p>
<p>Versio: <a href="https://github.com/mihxil/wimshurst"><!--#include file="revisio.txt" --></a></p>
</div>
<hr />
</div>
<div class="chapter">
<h2><a name="1">1</a></h2>
<div class="par">
<p id="p1.1">
Nune, eble sonas malverŝajne, sed nature mi ne emas tuj ataki aliajn pro
la plej eta malinterkonsento.
</p>
<p id="p1.2">
Mia unua heroo, kaj modelo pri ĉasto, estis Brunĉjo Urso, ĉefpersono el
ilustrita felietono por infanoj, kiu aperas ĉiuvespere en la gazeto.
</p>
</div>
<div class="par">
<p id="p1.3">
`Ek Brunĉjo, rapidu al la vilaĝo por mi, ĉar mi ne plu havas
alumetojn.'
</p>
<p id="p1.4">
`Jes, panjo,' Brunĉjo Urso diras, `mi revenos plejeble baldaŭ.'
</p>
</div>
<div class="par">
<p id="p1.5">
Tia ankaŭ mi estis.
</p>
<p id="p1.6">
Sed kiam mi fariĝis sesjara kaj ekdevis iri al lernejo, mi ekkontaktis la
masivan solidarecon de la malsaĝuloj, kaj tiu kontaktiĝo fariĝis kolizio.
</p>
<p id="p1.7">
Kial kolizio?
</p>
<p id="p1.8">
Eble mia manko estas ke mi deorigine ne havas antaŭjuĝojn, ĉiam
komence supozas ke oni ne mensogas al mi, ke oni ne diras sensencaĵojn
al mi, tiel ke nur kiam jam tro malfruas, mi ektimas kaj debaraktas
min de trompinto aŭ imbecila giganta polipo.
<!--8-->
</p>
</div>
<div class="par">
<p id="p1.9">
Mia lernejo staris en la mezo de per brikoj pavimita interna placo,
ĉirkaŭbarita de tabulbarilo odoraĉanta kiel putranta ligno. Malantaŭaj
fasadoj de altaj apartementaĉaroj ĉirkaŭis ĝin de ĉiuj flankoj. Je
iliaj lignaj verandoj ĉiam pendis multaj lavitaĵoj. Tion oni
fiksrigardis, kiam oni ne atentis en la klaso. La malseko ne povis
eskapi, litkovriloj kaj vestoj sekiĝis eĉ ne en tagoj.
</p>
<p id="p1.10">
Angulo de la placo, lasita nepavimita, servis kiel sabloludejo kaj apud
la barilo kuŝis strio de nigra tero, kiu estis dividita en liliputajn
ĝardenetojn.
</p>
<p id="p1.11">
Po du knaboj kune ricevis tian ĝardeneton. La knabo kun kiu mi devis
dividi mian ĝardeneton havis krudajn ruĝajn manojn kaj kvankam li
verŝajne estis samaĝa kiel mi, li tamen estis kapon pli alta ol mi. Mi
devas penegi por rememori kiel li nomiĝis. Li estis la filo de
leterportisto. Klein. Sed lia antaŭnomo? Ah jes. Marinus.
</p>
<p id="p1.12">
El plataj skatoloj la instruistino distribuis malgrandajn plantojn,
neforgesuminojn, kiujn ni povis planti en la ĝardeneto. Kune kun Marinus
Klein mi plantis tiujn sensignifajn plantetojn en tiu malpura
ĝardeneto. Kial kune kun Marinus Klein? Ne nur liaj manoj estis ruĝaj
kaj krudaj, li ankaŭ estis malsaĝa. Tio ĉi havis la avantaĝon ke li
obeis miajn ordonojn. Li estis la ununura kun kiu mi bone akordis, ĉar
li kredis tion kion mi diris. Malŝaĝa, ĉiam la plej malŝaĝa, li ĉiam
devis toleri iom esti dresata de aliaj, antaŭ ol li fariĝis tiu kiun
bone akordis mi, ĉar li pretis obei min. Ĉar mi dresas neniun. Ne mi
encerbigis al Marinus ke li estas malsaĝa. Mia eraro, mia falilo, mia
nepardonebla manko nome estas ke nature mi tute malhavas ĉiun
persvadopovon. Kiu ne, kiel Marinus Klein, deorigine scias ke li ĉiam
malpravas, tiu ne lasas sin esti persvadita de mi! <!--9-->
</p>
<p id="p1.13">
Vere estas bonŝanco ke neniam mi estis en pozicio en kiu mi
respondecus por aliaj. Bonŝanco sed tamen eble ne hazardo. Povus esti
simpla sekvo de mia handikapo, de mia manko de persvadopovo.
</p>
<p id="p1.14">
Se ekzemple mi estus kapitano sur ŝipo, kaj la ŝipo enŝtormiĝus, mi
ordonus fermi la ferdekpordojn, kaj la unua stiristo dirus `Li
babilus, tiu maljunulo! Lasu tiujn ferdekpordojn malfermaj.' Se ili
ne estus malfermaj, li intence malfermigus ilin. Ni pereus kun viroj
kaj varoj.
</p>
<p id="p1.15">
Nur la helpisto de la kuiristo kredus min, sed helpisto de kuiristo ne
povas ordoni pri la ja aŭ ne fermado de la ferdekpordoj. Min kun tiu
helpisto la turbulanta tornado trenegus de la ferdeko kaj ĝi mergus
nin en la turbulantan oceanon. Li kroĉus sin al mi, je Dio, eble eĉ
estas fi-gejo. Li krius en mian orelon: `Vi pravis kapitano! Ankaŭ mi
dum la tuta tempo pensis ke la ferdekpordoj estu <em>fermotaj</em>!'.
</p>
<p id="p1.16">
Kun mia pravo el la buŝo de la helpisto de la kuiristo, mi
alfundiĝus. Kompreneble la stiristo lastmomente estus savita per
helikoptero. Tiaj aferoj ĉiam okazas. Sendifekte alveninta sur la seka
tero, li asertus ke lia kapitato <em>ordonis malfermi la
ferdekpordojn</em>. Mi kuŝas kun miaj pulmoj plenaj de sala akvo sur
la fundo de la Pacifiko, ne mi kontraŭdiras. Mia nomo estos tre
malhonore registrita en la navigada historio.
</p>
</div>
<div class="par">
<p id="p1.17">
Sed mi ne fariĝis kapitano, mi estis sepjara. Tiuaĝe mi eble ja
ankoraŭ deziris fariĝi kapitano, sed ĉiuokaze, eĉ tiam mi ne kapablus
trovi homepikon je kiu mi povus kalkuli.
<!--10-->
</p>
</div>
<div class="par">
<p id="p1.18">
Mi kun Marinus Klein staras sur la kvadratmetro de humo, kiu ĉiam estas en la
ombro de la altaj apartementaĉaroj. Mi montras al Marinus kie li plantu la
neforgesuminojn, alterne ruĝajn kaj bluajn ekzemplerojn.
</p>
</div>
<div class="par">
<p id="p1.19">
Kiam la sekva sceno okazis, mi verŝajne forestis kelkajn momentojn, mi lasis
Marinus-on sola en la ĝardeneto, mi estis aliloke. Kie? En la necesejo? Bone,
en la necesejo.
</p>
<p id="p1.20">
Je mia konsterniĝo mi vidas, reveninte, ke Marinus nun okupiĝas pri io
pri kio mi diris neniun vorton! Li prenis sitelon da sablo el la
sabloludejo. Li okupiĝas pri ŝutado de sablo sur la humon per sia
ŝovelilo.
</p>
<p id="p1.21">
`Hej, ĉu vi freneziĝis, Marinus? Ĉu vi ne scias ke sablo estas malfekunda? Ĉu
vi volas tiele mortigi la plantojn?
</p>
<p id="p1.22">
Li trankvile pluŝutadas la blankan sablon sur la nigran humon. Kaj lia respondo
konsistas el nur du vortoj:
</p>
<p id="p1.23">
`Ĉiu faras'.
</p>
<p id="p1.24">
Mi ĉirkaŭrigardas.
</p>
<p id="p1.25">
Ĉiuj ili prenis sablon el la sabloludejo, ĉiuj ĵetaĉas sablon sur siajn
ĝardenetojn. La disdonitajn plantetojn jam delonge ili distretis. Ili konstruas
fortikaĵojn kaj kastelojn, kaj batas unu la alian sur la kapon per siaj
ŝoveliloj. Ili postkuras unu la alian, ili deŝiris la florojn de la plantetoj
kaj enigis tiujn en siajn harojn. Mi ekploras.
</p>
<p id="p1.26">
<!--11-->
Mi tiom imagis al mi: ĝardenojn plenajn de floroj ĉirkaŭ la ludejo kiu ĉiam
kuŝas en la ombro de la odoraĉaj domoj. Eĉ pli: hejme mi metis blankajn
fazeolojn inter malsekajn vatojn por ĝermi. Jam monatojn mi planadas
planti unu terpomon, ne pli ol unu, en la ĝardeneton kaj venontjare
suprizi mian patrinon per sako da memkulturitaj terpomoj. Terpomoj de
propra tero sur la tablo en senternivela domo, triaetaĝa, tio neniam
antaŭe okazis. Eble tiam ŝi ne povas preterlasi finfine sufiĉe ami
min, eble tiam ili pardonos min ke mi <em>kostas manplenojn da
mono</em>, kiel mi aŭdas ĉiutage.
</p>
<p id="p1.27">
Sed kiel tio povas sukcesi ĉi tiel? Se stulta Marinus nur obeas min
kiam ne ĉiu agas same malsaĝe kiel li?
</p>
</div>
<div class="par">
<p id="p1.28">
Larmanta mi sonirigas ĉe la fermita lerneja pordo. Estas jam longe
post la kvara, sed la pordo estas malfermata, la lernejestro
evidentiĝas ne jam hejmirinta. Mi timas tiun viron. En la centro lia
kapo estas senhara, sed estas ankoraŭ kelkaj lanecaj bukloj super liaj
oreloj, tiel ke tiuj aspektas kiel oreloj de besto. Kvadrateto da
haroj sub lia nazo, impresas ke li suprentrenis sian naztruon eĉ pli
malestime ol li vere faris. Li parolas per Groningena akĉento, kiu sonas
moke ankaŭ kiam ĝi ne tiel celiĝas.
</p>
<p id="p1.29">
`Ĉu ploraĉado?'
</p>
<p id="p1.30">
Mi klarigas al li tion kion faris Marinus. Miaj okuloj estas samaltaj
kiel la ora horloĝo-ĉeno sur lia veŝto. Li ĉirkaŭrigardas kaj vidas ke
la knaboj ĉiuj faras same. Li pravigas min, sed ne elektas mian
flankon. Li diras: `Vi 'stas saĝa knabo, Kompreneble, Rikardo, sablo
'stas malfekunda, ti'n vi bone memoris, sed ja ne ĉiu faru ti'n ki'n
vi deziras? La ĝardenetoj ankaŭ estas por ludado. Kaj nun ĉesu la
ploraĉad'n, ĉar knabo, hont,
<!--sliepuit ??? Kiel diable traduki tion...-->
ha ha, kiom malbel'n vizaĝ'n vi havas kiam vi tiel ploretadas.
</p>
</div>
<div class="par">
<p id="p1.31">
Mi eliras la pordegon, volas hejmen. Mi loĝas proksime de la
lernejo. La Pieter-Langendijk-straton, preter la angulo, en la Unuan
Helmers-straton.
</p>
<p id="p1.32">
Ĉiuj stratoj en la kvartalo en kiu mi edukiĝis, estas nomitaj laŭ
sesarangaj verkistoj. Per ne malpli ol tri stratoj la komunumestraro
honoris Jan Frederis Helmers, kiun neniu ankoraŭ legas. En la unua el
tiuj mi loĝas.
</p>
<p id="p1.33">
Mia patrino plenigas la teujon per bolanta akvo el la kaldrono kaj
demandas kial mi ploras. Ŝi resurforneligas la kaldronon kaj kun la
teujo iras al la loĝoĉambro dum kiam mi rakontas.
</p>
<p id="p1.34">
Kvankam ŝi mem estis instruistino kaj do bone scias ke plantoj ne
volas kreski en sablo, ŝi diras: `Ja neniam vi povas ludi kun aliaj
infanoj.'
</p>
</div>
<div class="par">
<p id="p1.35">
Mia pravo interesas neniun. La sola ilia zorgo estas ke mi bonkondute
ludu kun aliaj infanoj.
</p>
</div>
<div class="par">
<p id="p1.36">
Okazis tio ĉi en majo aŭ junio, ĉar matene, kiam mi vekiĝas, mi aŭdas
kriantan viron en la strato, kiu malrapide preteriras kun puŝĉareto
plena de fragoj.
</p>
</div>
<div class="par">
<p id="p1.37">
La sekvan matenon mi iras pli frue lernejen ol kutime. Enlite mi bone
pripensadis kaj konkludis ke multo saveblas de la ĝardeneto. Kiam mi
trapordiĝas, estas ankoraŭ tiom frue, ke unuafoje mi estas sur la
strato samtempe kun la vendisto kiu puŝas la longan puŝĉareton plenan
de korbetoj kun fragoj. Li malrapide metadas siajn piedojn kaj
suprenrigardas ambaŭflanke. Lia voko tonas kiel tritona minora
aŭtomobilhupo. Poste ankaŭ mi bezonos puŝĉareton por hejmigi la
fragojn el mia propra ĝardeno. <!--13-->
</p>
<p id="p1.38">
En mia poŝo mi havas malnovan stanan kuleron. Per tiu mi singarde
ŝovelos la sablon de la tero. Ne necesas tute elĝardenetigi. Preta
fari ankaŭ ion laŭ plaĉo de Marinus Klein, mi skrapkolektos la sablon,
mi konstruos vojetojn inter la nigraj bedoj en kiuj kreskos la fragoj,
la faboj, la terpomo kaj la bluaj kaj rozkoloraj floretoj. Ĉu
neforgesuminoj, aŭ estis lekantoj aŭ alia sentimentala specio? Padoj
el sablo inter ili, jen la solvo.
</p>
<p id="p1.39">
Sed kion vidas mi, trapordegiĝinte, sur la ludejo? Ne estis mi la
sola, kiu ideis frue iri lernejen por ankoraŭ esti iomtempe en sia
ĝardeneto. Kiu forplukis ĉiujn la floretojn en mia ĝardeneto? Mi po
unu rigardas la plantetojn kaj ne povas malkovri ankoraŭ eĉ unu
floreton. En la aliaj ĝardenetoj la knaboj per ŝoveliloj batas unu la
kapon de la alia, ĵetas sablon unu al la alia, fosas tiom profunde ke
bruna akvaĉo elfontas.
</p>
<p id="p1.40">
Malrapide mi iras preter la ĝardena strio, kun miaj piedoj
kvazaŭtoroporantaj. En mia nuna memoro, estas tiel ke ĉiuj infanoj
turnis sian dorson al mi. Mi provas ne larmi, sed ne sukcesas. Tamen mi
ne vere ploras, ĉar miaj pensoj ne ĉeestas mian aflikton, kiel
dormiranto. En mia memoro estas (sed verŝajne mi fikcias) kvazaŭ mi
tiris la manikon de ĉiu knabo, kvazaŭ mi demandis: `Ho, bonvolu
komplezi diri al mi kial vi forplukis la floretojn de miaj plantoj?'
</p>
<p id="p1.41">
`Ne estis mi. Forfikiĝu.'
</p>
<p id="p1.42">
`Aĥ, do eble vi afablus al mi kompleze diri, ĉu vi ŝance vidis kiu
ja faris?'
</p>
<p id="p1.43">
`Nenion mi vidis kaj forfurzu, lekaĉanto!' <!-- slijmerd -->
</p>
<p id="p1.44">
Mi bedaŭras ke estas tiom multe da knaboj, alikaze mi arbitre
elektus unu kaj akuzus lin pri la misago. Mi provus strangoli lin,
memtrompante pensas mi, se nur mi scius kiu faris.
</p>
<p id="p1.45">
Tamen tiuepoke foje okazis ke mi luktis - ankoraŭ kapablante forgesi
ke mi ne multe pli povas ol esti venkata.
</p>
<p id="p1.46">
Mi iras de unu al alia. En neniu el la ĝardenetoj ankoraŭ floreto
troveblas.
</p>
<p id="p1.47">
Kion mi sola tiom prilamentas?
</p>
<p id="p1.48">
Fine mi renkontas Marinus-on Klein.
</p>
<p id="p1.49">
`Kien malaperis la floretoj, Marinus?'
</p>
<p id="p1.50">
Marinus scias. Li propramane forplukis ilin. Tio estas pli bona por la
plantoj, li diras, tiam baldaŭ venos novaj floretoj.
</p>
<p id="p1.51">
Kion li celas? Novaj floretoj? Plantoj ja ne senpere ekhavas florojn?
Ĉu mi atendu ĝis venonta printempo? Ĉu li pensas ke tiom longe mi
povas atendi?
</p>
<p id="p1.52">
Mi komencas klarigi al li ke floroj ne senpere kreskas el plantoj, ke
unue estu burĝonoj, kaj tiel plu.
</p>
<p id="p1.53">
Aliaj knaboj ĉirkaŭkolektiĝas.
</p>
<p id="p1.54">
Marinus Klein nun kontraŭdiras min. li ne ekscitiĝas. Li tiom
malvigle parolas kiom ĉiam, estas io virta en lia rigardo, kio estas
des pli konsterna, ĉar trankvilo kaj malesto de voĉplilaŭtigo ja
estas signoj de la pravo.
<!--15-->
</p>
<p id="p1.55">
Tio kion mi diras tute ne estas vera. Estas eble, li asertas, ke
senpere reaperos floretoj el la tigoj kiujn li
senflorigis. Malnecesas por tio burĝonoj. Li certas! Li demandis
sian patron. Lia patro estas pli forta ol mia. Kaj lia patro laboras
ĉe la poŝto. Lia patro scias tiajn aferojn. Tio estas grava, alikaze
ne eblas labori ĉe la poŝto. Kaj krome, lia patro iam draŝadis mian
patron.
</p>
<p id="p1.56">
Pli da knaboj ĉirkaŭvenis. Ili jam ekbruas kaj ekkrias antaŭ ol
Marinus Klein finparolis. Nature mi tute ne plu povas rememori kion
ili diris. Mi nur ankoraŭ scias ke ili estis KONTRAŬ mi, ke ili ĉiuj
asertis mem esti vidintaj ke lia patro draŝadis mian - io kio tute
neniel imageblas vera, kompreneble - ke ili trovis ke Marinus Klein
scias pli pri plantoj ol mi. Mi malgranda agronomo ripetis mian
lekcion pri la burĝonoj, la floroj. Ankoraŭ eĉ nun mi tro malamas la
reagon de ili pri miaj diroj por povi dramigi la scenon,
ekz. rememori la nomojn de ĉiuj el ili, aŭ se necese elpensi, fikcii
vortojn kiujn ili verŝajne uzis.
</p>
<p id="p1.57">
Tamen estas verŝajne ke ne jam tiam mi malamis ilin. Mi timis,
memkompreneble timis, sed mi ankaŭ miris. Ne jam longe mi iris al
lernejo. Antaŭ ol mi iris al lernejo, neniam mi ludis kun aliaj
infanoj.
</p>
<p id="p1.58">
Ĉu do jene estas? Ĉu ĉi tiaj do estas aliaj infanoj. Aserti ke onia
patro draŝadiĝis? Ĉu tiel kutimas esti?
</p>
<p id="p1.59">
Samon mi jam aŭdis pri diversaj patroj de aliaj knaboj, kaj tiam mi
kredas, kompreneble tial ke mi ne povis kontroli. Sed nun mi certe
sciis ke ili mensogas, kaj ne mi ne komprenis kial.
</p>
<p id="p1.60">
Malaŭskulti kiam mi disvastigas sciindaĵojn? Pro malinteligenteco
forpluki floretojn, ĉar nesciante ke floroj nur ekestas el
burĝonoj? Kaj krome persisti ke mi malpravis? Kio el mi fariĝus, se
tiuj stultuloj indiferentas pri mia vero? Se eĉ Marinus Klein ne plu
obeas min?
</p>
<p id="p1.61">
Eĉ pli da knaboj kunkolektiĝis. Pli grandaj. Ili klarigis al mi ke
mi scias nenion. Ĉu mi scias kio estas fikado? Ĉu ne? Nu do mi ankaŭ
ne scias ke eblas ke elkreskas novaj floroj el senflorigita tigo.
</p>
<p id="p1.62">
Estis tro terure por iam povi laŭnature rememori tion kio okazis
tie. Eĉ mi penu rekonstrui ion kio similas, penu skribi, des pli
penu relegi. Imagante mi vidas min tie staranta, belete vestita,
diketa, kiel mia fileto nun, kaj ankoraŭ same optimisma. Ili estas
malsamaj al mi, eĉ alimaniere vestitaj. Ĉiuj ili havas sandalojn,
pantalonetojn, nudajn genuojn kaj sportŝtrumpojn. Sed mi sola
aspektas tiel kiel la infanoj de la bildoj en la malmoderniĝintaj
lernolibroj per kiuj ni lernas legi. Mi havas longajn nigrajn
ŝtrumpojn kaj altajn ŝuojn, kiel la lernejanoj havis en la tempo
kiam mia patrino ankoraŭ estis instruisto. Ŝi aĝas kvardek sep
jarojn, kaj jam longe ne plu kapablas percepti ke modo evoluas, ke
ĉio ŝanĝiĝas. Lernolibra knabeto mi estas. Ofte mi falas surgenuen,
truiĝas la nigraj ŝtrumpoj. Tiuj tiam estas riparotaj per rozkolora
aŭ verda lano por malinstrui al mi tion.
</p>
<p id="p1.63">
La malsamo inter ili kaj mi estas kompleta. Sabate vespere ili
ricevas bieron de siaj patroj, kaj foje eĉ cigaredon. Ili rakontas
ke dimanĉe ili rajtas kuniri al kafejo kaj al kinejo por vidi
Tom-Mix-filmon. Mi neniam estis en kinejo, kaj certe neniam en
kafejo, Ili estas, definitive, aliaj estaĵoj ol mi.
</p>
<p id="p1.64">
Sed mi ne kapablas venki mian solon. Eble estas vera tio kion ili
asertas, eble mi ne jam eksciis ke floroj senpere povas kreski el
tranĉitaj tigoj, kaj ankaŭ mi ne scias kio estas fikado, tio
veras. Mi ekdubas pri mia sciado.
</p>
<p id="p1.65">
Apud la damaĝitaj plantetoj mi faligas min genuen. Mi rigardas la
tigojn kies floretoj forrompitas, sed nenion mi povas malkovri,
escepte tion ke tigofinoj jam velkiĝis, sekiĝis kaj bruniĝis, kiel
muko. Ne ŝajnas tio nova ekflorado.
</p>
<p id="p1.66">
Apatia mi ekhelpas Marinus-on Klein pri fosado de profunda truo en
la ĝardeneto. Lumbriko supreniĝas. Marinus duonigas ĝin, la du
partoj iras propran vojon.
</p>
<p id="p1.67">
`Tiuj per si mem rekunkreskos,' li asertas kaj mi pravigas lin
</p>
<p id="p1.68">
Hejme mi demandas mian patrinon ĉu estas vere ke floroj ankaŭ
senpere el tigoj, kaj tiel plu. Ne, tio ne sencas, unue estu
burĝenoj kaj tiuj ekestas nur printempe. Oni trompis min! Oni
mistifikaĉis min! Ĝis, ĝardeno, ĝis, floroj, ĝis, iluzioj!
</p>
<p id="p1.69">
Mi iras al subtegmentejo, serĉas florpoton kaj en ĝin plantas la
blankajn fazeolojn kiujn mi ĝermigis. Nokte mi faras al mi zorgojn
pri la longaj bastonoj kiujn mi bezonos por subteni la
fazeolojn, kiam tiuj plenkreskis. Mi ne havas longajn bastonojn, Sed
mi ja trovos tiujn. Marinus Klein fosu truojn en la ĝardeno. Mi
kulturos miajn poprajn blankajn fazeolojn en mia popra subtegmentejo.
</p>
</div>
<div class="par">
<p id="p1.70">
Ĉiutage mi akvumas ilin, sed ili ne elpotiĝas.
</p>
</div>
<div class="par">
<p id="p1.71">
Aldoniĝas al mia mizero tio ke verdire mi eĉ ne estas la plej klera
knabo de la klaso, dum mi ja dezirus esti tia. Se mi estus la plej
klera klasano, tiam mian sorton kompensus almenaŭ io. Sed mi ne estas
la plej klera knabo de la klaso, oni nur traktas min tiel. La plej
klera knabo de la klaso nomiĝas Kornelis Stokhof. Ĉiam li maksimume
poentas por aritmetiko en sia raporto, kaj mi nur preskaŭ maksimume -
postfakte konsiderante timiga antaŭsigno, sed ne jam tiam rekonita de
mi tia, feliĉe, mi eĉ ne povus konsoli min per revoj.
</p>
<p id="p1.72">
Poste mi foje rerenkontis Kornelis-on Stokhof, kaj ni
interbabilis. Tiam li profesie estis
Ludlow-kompostisto. Ludlow-kompostistoj kompostas tekstojn, mi
kredas. La plej klera knabo de la klaso eble eĉ ne povus senerare
literumi `studado' - neniam li interesiĝis pri io alia ol
futbalo. Li fariĝis kompostisto - amuze, ĉu ne, ke libroj finfine
tamen supervenkis lin, neniu eskapas de sia sorto. Eble li pli
prikontentas sian sorton ol mi. Kiu dirus? Dependas de tio ĉu la
fubala teamo kiun li simpatias, venkas aŭ ne. Tre simple.
</p>
<p id="p1.73">
Mi havas lokon ĉe neniu ajn futbala klubo.
</p>
<p id="p1.74">
Ankoraŭ mi volas kunludi kun ili. Sed ordinare ne estas
oportuno. Escepte tiam kiam ili povas senludglobetigi min. Mi certas
ke jam tiam mankis temoj priparoleblaj kun ili - futbalado neniom
interesis min.
</p>
<p id="p1.75">
Post mallonga tempo mi komprenis ke neniam mi havos lokon inter ili,
kaj mi ekkredis ke ili ligeblas al mi nur per sentigo de iom da
respekto.
</p>
<p id="p1.76">
Luktado ne senchavas, ĉar ili pli fortas. Mi nur povas impresi ilin
per mirigo, sed kiel? Mi volas ke ili pensu miajn pensojn dum horoj,
mi volas encerbiĝi en ilin kiel tumoro.
</p>
<p id="p1.77">
Ĉu tio jam tiam fariĝis la celo?
</p>
<p id="p1.78">
Se jes, tiam tamen tiu celo ne tute atingiĝis. Ja ili pensas pri mi,
nur pro ĵaluzo.
</p>
</div>
<div class="par">
<p id="p1.79">
Mi deziras scii pri ĉio, scii pli ol ili.
</p>
<p id="p1.80">
Pli ol fabelojn, rakontojn el la Okdekjara Milito aŭ indianajn
librojn mi ŝatas legi pri inventistoj kaj malkovroj.
</p>
<p id="p1.81">
Kiel Thomas Alva Edison, gazetportisto ĉe la fervojoj, faris gravajn
eksperimentojn en ŝarĝvagono kiun li senpete laboratoriigis. Pri tio
kaptis lin konduktoro, kiu frapis liajn orelojn tiom forte, ke li
unuorele surdos dum la tuta resto de sia vivo. Edison! Inventonto de
la gramafonon, kiun li eĉ ne povis aŭskulti per pli ol unu orelo.
</p>
</div>
<div class="par">
<p id="p1.82">
Foje mi demandas min ĉu skribado estas io alia ol farado de gramafono
neaŭskultebla per pli ol unu orelo. Tiom veriĝis la futuro, kiun mi
prognozis por mi per la biografio de Edison. Kiel prognozi malbonan
veteron, ankaŭ tio ĉiam foje veriĝas.
</p>
</div>
<div class="par">
<p id="p1.83">
Mi havis kamaradon, kiu loĝis inter la samaj stratoj kiel mi,
diagonale malantaŭ mi. Li aĝas ses jarojn pli ol mi. Kamaradoj
kontraŭ kiuj mi ne ekkverelis ĉiam estis multe pli aĝaj ol mi. Mi
proponis aranĝi kuprodraton inter la fenestroj de niaj
ĉambroj. Tiumaniere ne povus intertelefoni aŭ intertelegrafi. Li
trovis tion elstara plano, sed nur mankis al li tempo
ĉi-semajnon. Baldaŭ post tio li transloĝiĝis kaj mi perdis lin el la
okuloj. Nun li estas kuracisto en Hago.
</p>
<p id="p1.84">
Neniam mi sukcesis akiri iun por miaj planoj, neniam.
</p>
</div>
<div class="par">
<p id="p1.85">
Mi ja rajtis legi pri fiziko, sed mem fari, tion miaj gepatroj
trovis multe tro danĝera. Fakte, la fiziko ĉiam restis por mi aro
de bildoj: ŝtalgravuraĵoj, fotoj. Tuj kiam mi pretigis min mem
ekeksperimenti, tiam mia patro deprenis de mi la librojn.
</p>
<p id="p1.86">
`Kial vi ĉiam tiom librumas! Via dorso kurbiĝas, vi difektas viajn
okulojn! Ek, foje faru ion alian,' miaj patro kaj patrino hipokrite
diris. Samtiom kiom mi, ja ili scias pri kio alia por mi fareblas.
</p>
<p id="p1.87">
Nenio permesiĝis. Ili konstruis pezegan tabuon en mi kontraŭ
memfarado. Mi povas horojn kovante sidadi en seĝo, antaŭ ol mi
dentomordante ekstaras eldomiĝonte por enpoŝtigi leteron.
</p>
<p id="p1.88">
Legado de libroj, ankoraŭ malpli ĝenis ilin, sed eĉ en tio ili
enmiksiĝis.
</p>
<p id="p1.89">
Mi evoluis histerian lernemon, kiu forlasis min nur longe post mia
trideka vivjaro. Ne estis antaŭ tre longe ke mi interne pelanta,
legadis dum tagoj pri aferoj kiuj neniel rilatas al mi. Fulmrapide
ĉion komprenante, kvazaŭtrance, mi povas ensuĉi informojn, kiuj
neniel utilas al mi, el kiuj mi povas formi nenion novan, kaj kiujn
mi preskaŭ komplete forgesas du semajnojn
poste.
</p>
</div>
<div class="par">
<p id="p1.90">
Dekkvarjaraĝe, mia plej malgrava vivocelo estis skribi
enciklopedion. Ripete mi komencis fari
tion.
</p>
</div>
<div class="par">
<p id="p1.91">
Ĉiuj spekulativoj pri tio kia mi povintus fariĝi sen kontraŭstaro,
malhavas sencon, sed incitas la fantazion. Se pianoludado estus al
mi mapermesita (sed male, ĝi estis devigita al mi), tiam eble mi
estus fariĝinta sufiĉe bona pianisto. Aŭ ne. Kiel mia ekvilibra organo
tiom malbone funkciis ke mi neniam povis piediri sur mallarĝaj traboj,
tiel ankaŭ miaj fingroj rufizis je la decidaj momentoj tuŝi la
preskribitajn klavojn. Ĉio kion ili misfaris al mi eble nenion
ŝanĝis. Sole - se ili ne estus kontraŭagintaj kaj mokridintaj min, eble
mi neniam estus malkovrinta ilian masivan stulton. Aŭ minimume min ne
regus la malamo kontraŭ tio, la timego pri tio, kiujn mi daŭre kaj
obsede evidentigas. Eble mi povintus eluzi ilian malinteligenton por
propra gajno, kiel ĉiuj saĝuloj. Eble tiam ankaŭ mi, kiel kutimas inter
bonpensantaj intelektuloj, farus al mi zorgojn ke io grava perdiĝus kiam
la homaro sin neniigus per atombomboj. Sed nun mi pli saĝas. Ne estas ie
en la universo granda bona grizulo, kiu neniam komunikas ion ajn, sed
tamen el la miljardaj da negastamaj polveroj atentas tiun unu polveron,
sur kiu la homaj baciloj elpensas siajn inferajn projektojn, sentema
avo kiu malĝojiĝus kiam ankaŭ tiu polvero fariĝus morta kaj senkreska
kiel la aliaj. Kaj se li ekzistus, tiam ne eblus ke li pri tio malĝojus,
tion mi elkapigus el li.
</p>
<p id="p1.92">
Ne por ni mem ni devus preterlasi tion, ĉar neniu bedaŭras sian
propran morton. Plantoj kaj bestoj, pretendite kreitaj de Dio, multe
malpli interesas min ol la maŝinoj de la homoj. Ofte mi malfrue
hejmiĝis, kiam mi haltis por rigardi iun vaporan rulpremilon.
</p>
<p id="p1.93">
Mia patrino pleje amuzis min per interŝanĝo de la bobeneto de sia
pedalkudromaŝino. Tio ja ebligis al mi rigardi en la internon de tiu
miraklo, kiu stebis tiom pli rapide kaj tiom pli regule ol la plej
lertaj homaj fingroj.
</p>
</div>
</div>
<div class="chapter">
<h2><a name="2">2</a></h2>
<div class="par">
<p id="p2.1">
La sola ĝuebla afero de la lernejo estis ke po unu fojo en duona jaro,
nin vizitis la lerneja flegistino, kiun dungis la komunumo, por kontroli
la kapojn de la infanoj pri skabio kaj aliaj fiinsektoj.
</p>
<p id="p2.2">
Je tiaj matenoj, ni devis vicumi en la koridoro. Mi ĝuis jam antaŭ la
komenco. Unu post la alia ni eniris la ĉambron de la Lernejestro, kie
sidis la flegistino ĉe tablo kovrita per preskriba verda tuko. Antaŭ ŝi
sur la tablo staris malalta kuvo, en kiu estis botelo kun benzino, bulo
de vatoj, kaj du vitraj stangetoj.
</p>
<p id="p2.3">
La gasforno brulas kaj disigas svagan odoron de duonbrulinta gaso. La
meblaro de Estro de komunuma lernejo estis farita el lakita marĉa
pino, galone ornamita per mallarĝaj bluaj strioj. La seĝoj, la
libroŝranko. Preminte mian vizaĝon kontraŭ sian blankamelitan bruston,
la flegistino per la stangetoj levas unu post la alia harbuklon por
rigardi sub ĝin. Post tio ŝi viŝas la stangetojn per vato sorbitia en
iom da benzino. Mi tiom ŝatas tion ĉi ke poste mi tuj reenviciĝas por
refoje esti traktota. Ŝi rekonas min, kaj ridante refoje irigas unu el
la stangetoj tra miaj haroj. Sed sekvan fojon, duonan jaron pli poste,
ŝi forsendas min, apenaŭ tuŝinte min. `Sur via kapo, mi ja neniam
ion trovas,' ŝi diras.
</p>
<p id="p2.4">
Hejme, kiam mi plendas pri tio, mia patrino diras ke mi frenezas. Nu,
tio ja eblas. Kio alia kaŭzus ke mia kapa haŭto tiom delikatas? Hardita
kontraŭ frapoj, ankoraŭ tremanta pro ĝuo pri la singardaj tuŝoj.
</p>
</div>
</div>
<div class="chapter">
<h2><a name="3">3</a></h2>
<div class="par">
<p id="p3.1">
Ĝis nun, neniam mi vidis pli belan maŝinon ol la Elektrilon de Wimshurst.
</p>
<p id="p3.2">
Ĝi estas figurita per ŝtalgravuraĵo, en la Lernolibro pri Fiziko por
la Pli Vasta Elementa Instruado, de kiu mi trovis prezentekzempleron
en la subtegmentejo.
</p>
<p id="p3.3">
`Tio ja multe tro malfacilas por vi,' mia patro diras kiam li vidas
kion mi trovis.
</p>
<p id="p3.4">
Jam timas mi ke li forprenos ĝin de mi, sed mi neatendite
bonŝancas. Eble profunde en mia patro vivas la espero ke li produktis
mirinfanon. Ĉiuokaze en mi vivas la espero ke li tion esperas aŭ fine
esperos. Provizore li ne evidentigas ĝin.
</p>
<!--
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/2e/Wimshurst_machine_(Rankin_Kennedy,_Electrical_Installations,_Vol_V,_1903).jpg
-->
<img
class="right notex"
width="400"
height="329"
alt="La Elektrilo de Wimshurst"
src="400px-Wimshurst.jpg" />
<p id="p3.5">
Mia avino kutimas stimuli mian ambicion per prezenti al mi ke reĝo
Mikaelo de Rumanujo kaj reĝo Faruk de Egiptujo, kvankam pli malpli
miaaĝaj, atingis en la mondo jam multe pli ol mi. Tiujn du mi prenu
kiel ekzemplojn! Kaj tiam ankoraŭ ignoriĝas Jehudi Menuhin, ankaŭ pli
malpli samaĝa kiel la malgranda Rikardo!
</p>
<div class="par">
<p id="p3.6">
Obeema kaj tima, kiel mi denature estas, mi faras mian plej
bonan. Tima kaj obeema, dumtage kaj dumnokte mi celas ilian aprobon,
aŭ, eĉ superi ilin. Nur poste, mi venĝemiĝas.
</p>
<p id="p3.7">
Mi ne elektis la solvon de mia fratineto. Mi ne esperas aĉeti ilian
amon per fari ĉion kion ili deziras. Mi volas ilin venki.
Tiu el la tri ekzemploj pri kiuj mia avino akiras sian saĝon el la
Novaĵo de la Tago - `banala ĵurnalo,' mia patro diras, sed ŝi nomas
ĝin 'La Gazeto', kio ankaŭ estas presita sur ĝi mem - kiu plej
inspiras min estas la ekzemplo de Jehudi Menuhin, sed mi ne kapablas
violonludi kaj mia pianoludo restas fuŝa.
</p>
<p id="p3.8">
Libera estas la homo, tion asertas unu generacio post la alia de
senkomprenaj moralistoj, tute respondeca pri kia li fariĝas! Sed mi
dekdujaraĝa jam malkovris la nedetrueblan certon ke mi neniel havas
la liberon fariĝi mirinfano pri la piano aŭ la violono.
</p>
<p id="p3.9">
Sed mi ne tute cedis la kuraĝon. Per poŝlumilo sub la litotukoj,
mi ĉiunokte legis la Fiziko-libron por la Pli Vasta Elementa
Instruado, kaj kiam mi finlegis ĝin, mi rekomencis legi ĝin.
</p>
</div>
<div class="par">
<p id="p3.10">
Treege malofte, mia patro permesas al mi ke mi dum momento uzas lian
vitran liniilon. Mi pecetigas angulon de gazeto, frotas la liniilon
per malnova lana ŝtrumpo kaj kiam mi tiam proksimigas ĝin ĉe la
pecetojn, tiam tiuj kirle supreniĝas.
</p>
<p id="p3.11">
Pecon de ferdrato, kiun mi unuflanke kurbigis, mi trapikas tra
kartoneton, kaj sur la kurban parton mi pendigas falditan strion de
staniolo. Mi metas la kartonon sur malfermitan marmeladujon tiel ke
la staniolo enpendas, kaj kiam mi proksimigas la vitran liniilon al
la alia fino de la ferdratpeco, la staniola strio malfaldiĝas.
</p>
<p id="p3.12">
`Patro! Rigardu!'
</p>
<p id="p3.13">
Li levas siajn okulojn de el sia gazeto, aŭ nur malfermas ilin, ĉar
li jam longtempe estas en tia aĝo en kia oni preferas dormadon en
sia seĝo.
</p>
<p id="p3.14">
`Nu, belege.'
</p>
<p id="p3.15">
Li plulegas aŭ reendormiĝas. `Mi kreis elektromezurilon,' mi diras,
se li ne aŭskultas. Dek jarojn poste, mi skribas rakonton en kiu du
goriloj enmondigas infanon, kiu (pro mutacio) estas senhara, kaj
kapablas paroli. La goriloj pensas ĝin misnasko kaj ĵetas ĝin el la
arbo, kiun ĝi ne povas reengrimpi, ĉar ĝiaj kruroj havas piedojn, ne
manojn, kaj sekve ĝi ne povas tiom bone grimpi. La infano ekvojaĝas
tra la praarbaro, venkas tigrojn kaj serpentojn, sed kiam ĝi finfine
renkontas du aliajn homojn, tiam ĝi tuj estas mortpafota, ĉar tiuj
estas ĉasistoj.
</p>
</div>
<div class="par">
<p id="p3.16">
Mi ripetas la eksperimentojn, kiujn priskribas la fiziklibreto, sed
plejmulton el ili mi ne povas fari, ĉar mi ne havas la
instrumentojn. Pro tio mi estas devigita nur revi pri ili. Mi
maldormas pensante pri galvanometroj, induktaj bobenoj kaj elementoj
de Leclanché, tiel kiel alia revas pri vakeroj, ĉevaloj kaj
indianoj. Multe pli poste, estante studento, mi devas konstati ke la
galvanometroj kaj induktaj bobenoj faras precize tion, kion mi
imagis, kaj ili ekenuigas min. Jen eble alia avantaĝo de revado pri
vivantaj aferoj: indianoj, vakeroj. La escepto el tiuj miloj da
revantoj kiuj efektive vakeriĝas, malkovros ke la veraj vakeroj estas
malsimilaj al liaj imagoj - kvankam ne estas neeble ke ili multe
malpli bonas ol en la revoj.
</p>
</div>
<div class="par">
<p id="p3.17">
Mi pensas ke mi komprenas kial vitra stango, frotita per lana tuko,
ŝargiĝas kun elektro. Verdire mi tute ne komprenas tion, sed neniu
faras al mi demandojn, kaj ankaŭ mi ne demandas al mi ĉu io cetera
restas klariginda. Mi scias kiel tekstas la fiziklibreto, miaj
vortigoj estas identaj al tiu teksto, mi povas citi ĝin kun la
sento: mi komprenas. Nur poste - jarojn! jarojn! - mi malkovras ke
komprenado neniel rilatas al sentoj kiuj ŝaltiĝas kiel verdaj
lampoj por mesaĝi ke la vojo al la certeco estas sekura. Neniu en
mia ĉirkaŭaĵo kontraŭdiras min, multajn mejlojn for estas pensantoj
kiuj pli bone scias kio estas komprenado, kiuj pli bone scias ol mi,
pli bone ol mia patro, mia patrino, pli bone ol la kvartala
laktovendisto, niaj najbaroj, onkloj, onklinoj kaj pli bone ol ĉiu ajn kiu
konsistigas la izolecon kiu ĉirkaŭas min.
</p>
<p id="p3.18">
Do: ĉar mi enkorpigis en la okazantaĵaron la fakton ke per lana tuko frotita
vitra stango altiras paperpecojn, ankaŭ estas al mi facila la
kompreno pri la frota elektrilo.
</p>
<p id="p3.19">
Ĉi tiu maŝino konsistas el vitra disko, kiun oni povas turni per
turnilo. Tiun diskon premas leda kuseneto, kiu plenumas la saman
funkcion kiel mia lana tuko, per kiu mi frotas la vitran
stangon. Pro tio la vitra disko ŝargiĝas. Kompreneble, ĉu ne, tute
facile.
</p>
<p id="p3.20">
Sed... kiel klarigi la funkciadon de la elektrilo de Wimshurst? `La
funkciadon de ĉi tiu maŝino,' diras la fiziklibro, 'ni ĉi-loke ne
pli detale klarigos.'
</p>
<p id="p3.21">
Mi nur vidas la bildon, la ŝtalgravuraĵon, dume ne sciante kio
okazas al mi, nome - per vortigo de multajn jarojn pli poste - ke la
beleco de la maŝino impresas min.
</p>
<p id="p3.22">
Mallongan tempon poste mi vidas unu en realo, en la montrofenestro
de butiko kiu vendas pajloŝtopitajn birdojn, muldkartonajn duonigitajn
orelojn, provtubojn, brulilojn de Bunsen kaj barometrojn. La
elektrilo de Wimshurst ne havas unu diskon, sed du. Ili estas el
nigra ebonito, samgrandaj kiel 30-centimetra gramafondisko. La du
diskoj turniĝas unu en la mala direkto de la alia. Sur ili, strioj el
staniolo estas laŭradie gluitaj.
</p>
<p id="p3.23">
La elektrilo de Wimshurst, `ankaŭ nomata maŝino de elektrostata indukto'!
</p>
<p id="p3.24">
Ne okazas frotado! Kiel tio eblas? Kompilo de brilaj nikelaj stangoj
(`kompilo`!) premas stanfoliajn penikojn kontraŭ la diskojn, sed ne
estas grave ĉu la peniketoj tuŝas la diskojn. Ankaŭ sen tio ili viŝas
la elekton de la strioj el staniolo kiuj preterglitas. La kompilo de
nikelaj stangoj estas tre speciale konstruita. Tie kie du aŭ tri el
tiuj stangoj orte interkonektiĝas, globo konsistigas tiun ĉi
angulpunkton. La konstruo estas nekredeble luksa! Tion ankaŭ pruvas
la du plej gravaj, la du plej longaj stangoj, kiuj etendiĝas supren kiel
tentakloj. Ili finiĝas per globoj, inter kiuj la sparkoj saltu. Sed,
kia nekomprenebla rafineco. sur ambaŭ stangoj estas <em>du</em>
globoj, unu granda kaj super ĝi unu malgranda.
</p>
<p id="p3.25">
Per mia fiziklibro mi jam antaŭlonge komprenis ke la sparkoj ankaŭ
transsaltus se nur po unu globo estus, kaj eĉ se tute mankus la
globoj ĉe la stangoj. La sinreganta eksceso en la konstruo de la
maŝino, la funkciado kiun mi ne tute komprenas, neeviteble rezultas
ke mi enamiĝas en ĝin. Kaj tiam mi ankoraŭ ne menciis la Lejdenajn
botelojn! La Lejdenaj boteloj, diras la fiziklibro, estas
malhaveblaj, kaj ili efektive estas laŭplaĉe encirkvitigeblaj kaj
elcirkvitigeblaj. Ili staras ambaŭflanke de la diskoj. Ili tute ne
estas boteloj, ili estas vitraj cilindroj, kaj interne kaj ekstere
kovritaj per staniolo. Ĉe la supro ili estas fermitaj per
diskformaj kovriloj el ebonito, tra kiuj nikelaj stangetoj estas
traigitaj. Ĉe la malsupro de ĉi tiuj stangetoj fajnaj ĉenetoj pendas
ĝis la fundo de la cilindroj. Ĉe ilia alia fino troviĝas nikelaj
globoj - ne estus facile nombri la superabundon de nikelaj globoj en
la maŝino.
</p>
</div>
</div>
</div>
<div class="chapter">
<h2><a name="4">4</a></h2>
<div class="par">
<p id="p4.1">
Promenante kun miaj gepatroj - neniam mi sole promenas - foje mi
bonŝancas kaj ni promenas preter la butiko kiu havas la elektrilon de
Wimshurst en sia montrofenestro. Mi tute ne scias kiom ĝi kostas, sed
mi certas ke eĉ ne indas provi peti ĝin kiel naskiĝtagan donacon. Mi
eĉ dubas ĉu iam mi vidos unu funkcianta - ĉar kie tio okazu?
</p>
<p id="p4.2">
`Ĝi produktas sparkojn kaj kiel tio utilas,' mia patro diras, `nun kuniru.'
</p>
<p id="p4.3">
Li tiras mian dekstran brakon. Mia adoro pri la nekomprenebla barokeco
kunligiĝas kun doloro en mia dekstra ŝultro kaj la senĉesa kriado: `Nun
kunvenu, Rikardo, ni ne povas resti ĉi tie dum horoj. Nun vi sufiĉe
rigardis, Rikardo, kio diable tiom interesas tie.'
</p>
</div>
<div class="par">
<p id="p4.5">
Hejme mi inspektas la enhavon de mia malgranda Mekano-skatolo. Estas
la plej malgranda Mekano-skatolo, la plej malalta numero, per kiu oni
povas konstrui nur muelileton aŭ ĉarumon. Mi revas pri aĉeto de du
malnovaj grandaj gramafondiskoj. Ni mem ne havas gramafonludilon, do
mi ne povas forpreni ilin. Mi komencas - tion mi povas - kolekti
staniolon, el kiu mi fojfoje tondas striojn, kutime tuj post ke mi
revidis la maŝinon en la butiko. Sed tiuj strioj estas malsamlarĝaj,
plejofte ili ŝiriĝas dum la tondado - kiel mi sukcesus kolekti la eble
cent aŭ ducent striojn necesajn por glui sur la nigrajn diskojn?
Giganta tasko! Aliflanke, se mi sukcesus konstrui elektrilon el
Mekano-eroj, malnovaj gramafondiskoj, du vitraj mustardujoj kaj
staniolo de ĉokoladbriketoj, tiam tio estus tiom senekzemple granda
atingo, tiam mi eble aperus en la gazeto. (La Gazeto!). Kiu tiam
ankoraŭ kuraĝus kontraŭdiri min? Kion dirus mia avino kun ŝia reĝo
Faruk de Egiptujo kaj reĝo Mikaelo de Rumanujo?
</p>
</div>
</div>
<div class="chapter">
<h2><a name="5">5</a></h2>
<div class="par">
<p id="p5.1">
La epoko dum kiu mi malamis mian avinon jam pasis longtempe. Eĉ estas
malfacile por mi reenmensigi kiel ŝi kondutis sin al mi. En miaj
libroj svarmas avinoj similaj sed tamen malsamaj al mia - cetere, kiu
interesiĝas pri kia ŝi vere estis?
</p>
<p id="p5.2" >
Ankaŭ ne plu multe gravas al mi, ke miaj gepatroj fakte faris nenion
por helpi min, ke ili nur pensis pri siaj planoj pri mi, kaj neniam enprofundiĝis en tion kio okazas en mi. Mi tion konsideris
normala, kvankam ĉiam mi restos abomeni la normalon. Plue, estas normale ke ĉiu malfeliĉas. Mi nur povas priskribi la diversajn
manifestiĝojn de malfeliĉo. Nur tio restas nun al mi por fari (sed al la plej multaj homoj restas eĉ tute nenio por fari).
</p>
<p id="p5.3">
Tiu, kiu ankoraŭ kapablas malami sian ĉirkaŭaĵon, kaj eĉ mi tion ankoraŭ antaŭ mallonge povis, estas iusence optimisto, kompare
kun mi, tiu ankoraŭ kredas ke se liaj gepatroj estus aliaj, ke li tiam povus esti pli feliĉa.
</p>
<p id="p5.4">
Kion vi celas?
</p>
<p id="p5.5">
Ke li estus farinta kion li intencis, estus trovinta kion li serĉis kaj ĉiam serĉadus kaj ĉiam denove trovadus, koncize ke senĉese
plenumis la promesojn kiujn li faris al si mem.
</p>
<p id="p5.6">
Sed finfine oni ekkomprenas ke ĉiu kiu baris al oni la vojon stimulis onian malamon ĉar oni deziris tiel rompi la kontraŭstaron de
tiu kontraŭulo.
</p>
<p id="p5.7" >