wizualizacje_historia_poza_tekstem.txt

11. Wizualizacje – historia poza tekstem

Wspomniane wyżej propozycje odejścia od tradycyjnej pisanej narracji histo- rycznej mają charakter awangardowy, a multimedialna forma publikacji nie musi być wcale bardziej użyteczna i wygodna w odbiorze od standardowej, drukowa- nej książki czy artykułu. Dodajmy do tego konieczne kompetencje techniczne i koszty przygotowania tego typu prezentacji. Z drugiej strony sama idea wyjścia poza tekst i szukania nowych form naukowego przekazu historycznego, zwłasz- cza w odniesieniu do wadliwej pisanej narracji, jest bardzo atrakcyjna. Z tego też powodu warto zainteresować się wizualizacjami i infografikami, czyli pośrednią formą prezentacji informacji i danych historycznych, między tekstem a obrazem.
Wizualizacje i infografiki wykorzystywane są w publikacjach historycznych od dawna jako uzupełnienie (ilustracja) tekstu pisanego. Są to rozmaite tabele, wykazy, wykresy, zestawienia i schematy. W odróżnieniu od skomplikowanych multimedialnych prezentacji, ich przygotowanie nie jest trudne, a forma często intuicyjna, np. oś czasu lub wykres liniowy. Niektórzy teoretycy historiografii zwracają jednak uwagę na możliwość budowania wizualizacji będących czymś więcej niż jedynie dodatkiem do głównego tekstu, prezentujących w skrótowej formie zawarte w nim najważniejsze informacje.
David J. Staley w swojej książce Computers, Visualization and History wskazuje na dominację myślenia tekstem nad myśleniem obrazem w szkolnej i akademickiej edukacji historycznej. Studentów uczy się głównie analizy tekstów pisanych, ale nie wizualnych, które dziś kulturowo dominują i – co pokazuje te- lewizja czy Internet – są równorzędną formą komunikacji, posiadającą własną gramatykę i rozpoznawalne cechy gatunkowe (memy, teledyski hiphopowe itp). Teksty wizualne kojarzone są wciąż z gorszą, trywialną formą prezentacji in- formacji i wiedzy, z telewizją albo grami komputerowymi, którym odmawia się jakiegokolwiek edukacyjnego znaczenia. Zakłada się także błędnie, że analiza tekstów wizualnych jest raczej formą subiektywnego doświadczenia, porówny- walnego z tym, wywoływanym kontaktem z dziełami sztuki, i z tego powodu nie ma większego poznawczego i obiektywnego potencjału (Staley, 2003, s. 39).
Dla Staleya wizualizacja czy infografika to coś więcej niż zwykła ilustracja tekstu: to sposób organizacji znaczącej (ang. meaningful) informacji w formie przestrzennej, przeznaczony do dalszej systematycznej analizy (Staley, 2003, s.
42). Wizualizacja nie pełni więc roli dekoracji czy prostej ilustracji uatrakcyjnia- jącej tekst, a jest osobnym przekazem, który oczywiście może – a nawet powinien
– posiadać odpowiednie cechy estetyczne. Te ostatnie nie są jednak najważniej- sze. Jak zresztą podkreśla Staley, tak jak krytykować można styl tekstu pisanego, tak krytykować można estetykę wizualizacji. W obu jednak przypadkach mamy do czynienia z pewnymi elementami badania, które w swojej istocie koncentro- wać powinno się głównie na warstwie merytorycznej przekazu.
Jeśli przypomnimy sobie oglądane w zwykłych naukowych książkach histo- rycznych elementy graficzne włączone w tekst, łatwo zauważymy, że wizuali- zacje mogą mieć dwojaką naturę. Niektóre mają charakter reprezentacji, tak jak fragmenty map, reprodukcje budynków, szkice posągów itp. Wizualizacja korzy- sta tutaj z informacji, które i tak oryginalnie dostępne są jedynie w wizualnej formie. Innym – i według Staleya – bardziej interesującym rodzajem wizualizacji są te oparte o obiekty abstrakcyjne, czyli rozmaite diagramy, osie czasu, sche- maty, w których oryginalnie niewizualna informacja uzyskuje wizualną formę. Prosta oś czasu jest tutaj doskonałym przykładem: chronologiczny zestaw dat zo- staje uporządkowany wzdłuż jednej linii, co pozwala pokazać niewidoczne na pierwszy rzut oka relacje między poszczególnymi datami.
Jak zacząć pracę nad wizualizacją? Staley proponuje przyjąć kilka podstawo- wych zasad, bazując na tradycyjnych zaleceniach dla autorów tekstów pisanych:
* Unikaj bałaganu: zadbaj o to, aby wizualizacja była odpowiednio prosta i czytelna, ale na tyle złożona, aby przekazać twoją ideę;
* Wizualna prezentacja informacji musi bezpośrednio zakomunikować ideę samą w sobie, inaczej staje się zwykłą ilustracją;
* Weź pod uwagę odbiorców swojej wizualizacji;
* Nigdy nie wykorzystuj wizualizacji tylko jako formy dekoracji czy zapeł- niacz miejsca;
* Pamiętaj o tym, że wizualizacja zniekształca dane, co jest nieuniknione
(tak samo zresztą jak w przypadku tekstu pisanego);
* Używaj koloru wyłącznie, kiedy jest to niezbędne; nie wykorzystuj kolo- rów, które mogą rozpraszać uwagę lub być słabo rozróżnialne.
(na podstawie: Staley, 2003, s. 41)

Oczywiście analiza wizualizacji wymaga innych narzędzi poznawczych niż w przypadku tekstu pisanego, a przede wszystkim zrozumienia fundamentalnych różnic między pisaną a wizualną historiografią: po pierwsze, tekst pisany po- rządkuje logika, wizualizację – analogia; po drugie, badanie tekstu opiera się na krytycznej analizie jego elementów, podczas gdy badanie wizualizacji musi być z konieczności syntezą całości; po trzecie, poszczególne elementy narracji łączą się w liniowe ciągi (zdanie po zdaniu), a w przypadku wizualizacji mamy do czy- nienia raczej z siecią (ang. network); po czwarte, w przypadku narracji pisanej liczy się przede wszystkim fakt, a w wizualizacjach najważniejsza jest struktura (Staley, 2003, s. 55). Świadomość tych fundamentalnych różnic jest konieczna do krytycznej analizy wizualizacji.
Narzędzia cyfrowe pozwalają w prosty sposób tworzyć wizualizacje histo- ryczne. Nie mniej istotna niż kompetencje techniczne jest wyobraźnia, która pozwala myśleć o niewizualnych danych w formie wizualnej prezentacji.

Bibliografia:

Staley, D. J. (2003). Computers, visualization, and history: how new tech- nology will transform our understanding of the past, Armonk, New York: M.E. Sharpe.